Thiếu máu: phân tích triệu chứng

2023-04-25 11:04 AM

Thiếu máu chỉ là một triệu chứng của bệnh chứ không phải bản thân bệnh. Bất cứ khi nào thiếu máu được tìm thấy, nguyên nhân phải được tìm kiếm.

Biên tập viên: Trần Tiến Phong

Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương

Thiếu máu, nói một cách đơn giản, là quá ít tế bào hồng cầu (RBCs). Ở nam giới, nó thường được định nghĩa là huyết sắc tố <13,5 g/dL hoặc hematocrit <41,0% và ở phụ nữ là huyết sắc tố <12,0 g/dL hoặc hematocrit <36,0%. Điều quan trọng cần nhớ là thiếu máu chỉ là một triệu chứng của bệnh chứ không phải bản thân bệnh.

Bất cứ khi nào thiếu máu được tìm thấy, nguyên nhân phải được tìm kiếm.

Nguyên nhân

Các nguyên nhân gây thiếu máu có thể được chia thành ba loại chính:

Giảm sản xuất

Thiếu máu xảy ra khi tốc độ sản xuất hồng cầu thấp hơn tốc độ phá hủy hồng cầu. Sản lượng giảm có thể do nhiều nguyên nhân, trong đó có thiếu chất dinh dưỡng. Giảm lượng ăn vào hoặc kém hấp thu các chất dinh dưỡng như sắt, vitamin B12 hoặc folate có thể làm giảm sản xuất hồng cầu. Rối loạn tủy xương như thiếu máu bất sản, loạn sản tủy hoặc thâm nhiễm khối u cũng có thể làm giảm sản xuất hồng cầu.

Bệnh nhân đang hóa trị hoặc xạ trị có thể bị ức chế tủy xương.

Tăng hủy hồng cầu

Vòng đời hồng cầu bình thường là 120 ngày; một số tình huống có thể làm giảm sự sống sót của hồng cầu. Thiếu máu tán huyết là kết quả của sự phá hủy hồng cầu tăng lên. Có những nguyên nhân di truyền gây thiếu máu tán huyết, bao gồm bệnh hồng cầu hình cầu di truyền, thiếu máu hồng cầu hình liềm và bệnh thalassemia. Thiếu máu tán huyết mắc phải bao gồm tự miễn dịch, ban xuất huyết giảm tiểu cầu huyết khối và hội chứng urê huyết tán huyết.

Mất máu

Mất máu cho đến nay là nguyên nhân phổ biến nhất của bệnh thiếu máu.

Đôi khi, nguồn chảy máu có thể rõ ràng, chẳng hạn như trong một chấn thương, hoặc nó có thể là ẩn như chảy máu đường tiêu hóa. Ở phụ nữ, chảy máu kinh nguyệt luôn luôn nên được xem xét.

Đánh giá đặc điểm

Hỏi bệnh sử kỹ lưỡng nên bao gồm các câu hỏi liên quan đến các triệu chứng như mệt mỏi, choáng váng, sốt, sụt cân và đổ mồ hôi ban đêm. Lịch sử phụ khoa nên được thực hiện ở phụ nữ. Bệnh nhân nên được hỏi liệu họ đã từng bị thiếu máu trước đây hay có tiền sử gia đình bị thiếu máu hoặc rối loạn chảy máu. Tiền sử dinh dưỡng cũng nên được thu thập để đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng có thể xảy ra; điều này đặc biệt quan trọng ở bệnh nhân cao tuổi và nghiện rượu. Các vấn đề đồng thời cũng có thể góp phần vào sự phát triển của bệnh thiếu máu bao gồm suy thận, điều trị ung thư và ức chế miễn dịch. Một tiền sử dùng thuốc kỹ lưỡng cũng nên được thực hiện; bất kỳ chất bổ sung thảo dược nào được bệnh nhân sử dụng đều cần được lưu ý.

Các phát hiện thích hợp bao gồm da và kết mạc xanh. Da hoặc củng mạc có thể bị đổi màu do vàng da. Xuất huyết cũng có thể chỉ ra sự bất thường của tiểu cầu. Khám tim mạch có thể phát hiện tiếng thổi tâm thu hoặc nhịp tim nhanh. Khám bụng có thể có ý nghĩa đối với lách to, điều này có thể gợi ý rối loạn tăng sinh tế bào lympho.

Công thức máu toàn bộ (CBC) là điều cần thiết. Điều này không chỉ cho giá trị của huyết sắc tố và hematocrit mà còn cho số lượng bạch cầu và số lượng tiểu cầu. Đây là những điều quan trọng trong việc đánh giá pancytopenia. Công thức máu cũng nên bao gồm thể tích tiểu cầu trung bình (MCV), cho biết kích thước trung bình của hồng cầu và giúp chẩn đoán. Xét nghiệm bổ sung có thể bao gồm các nghiên cứu về sắt: ferritin, tổng khả năng liên kết sắt (TIBC) và phần trăm bão hòa sắt. Sự thiếu hụt vitamin có thể được đánh giá bằng mức vitamin B12 và folate trong hồng cầu. Số lượng hồng cầu lưới cũng hữu ích trong việc xác định xem tủy xương có phản ứng phù hợp với mức độ thiếu máu hay không. Nếu nghi ngờ rối loạn di truyền, có thể cần điện di huyết sắc tố. Phết máu ngoại vi cũng hữu ích trong nhiều trường hợp.

Chẩn đoán

Cách đơn giản nhất để xác định chẩn đoán thiếu máu là thực hiện theo phương pháp ba bước.

Bước một. Phân loại thiếu máu thành hồng cầu nhỏ, hồng cầu bình thường hoặc hồng cầu to trên cơ sở MCV.

Bước hai. Xác định xem pancytopenia có hiện diện hay không. Nếu số lượng bạch cầu và tiểu cầu cũng giảm, điều này cho thấy sự suy giảm của tất cả các dòng tế bào do tủy xương tạo ra. Nếu phát hiện thấy giảm toàn thể huyết cầu, việc kiểm tra tủy xương hầu như luôn luôn cần thiết.

Bước ba. Xác định nguyên nhân gây thiếu máu bằng cách đánh giá số lượng hồng cầu lưới. Giá trị này giúp xác định liệu tủy xương có phù hợp với tình trạng thiếu máu hay không.

Chẩn đoán phân biệt

Thiếu máu hồng cầu nhỏ

Thiếu máu của bệnh mãn tính. Giảm sắt và giảm TIBC; tăng ferritin.

Thiếu máu sideroblastic. Sắt tăng và TIBC bình thường; tăng ferritin. Phết phết tế bào ngoại vi cho thấy các nguyên bào sideroblast hình vòng và ưa bazơ.

Thiếu máu do thiếu sắt. Giảm sắt và tăng TIBC. Ferritin <12 <g/L rất gợi ý thiếu sắt.

Thalassemia. MCV rất thấp (thường <70 fL); nghiên cứu sắt bình thường.

Vết phết tế bào ngoại vi có thể cho thấy hiện tượng stippling basophilic. Điện di huyết sắc tố là cần thiết để chẩn đoán.

Thiếu máu hồng cầu bình thường

xuất huyết. Tìm kiếm nguồn mất máu. Thực hiện một hemoccult của phân

Thiếu glucose-6-photphat.

Thiếu máu tán huyết tự miễn. Coombs tích cực

Bệnh màng não. Tăng tế bào hình cầu di truyền với lách to có thể xuất hiện khi khám thực thể.

Thiếu máu hồng cầu to

Thiếu vitamin B12 hoặc folate. Nồng độ vitamin B12 và folate huyết thanh thấp. Phết tế bào ngoại vi cho thấy bạch cầu trung tính tăng phân đoạn.

Thiếu vitamin B12 cũng có thể có những phát hiện về thần kinh.

Bệnh gan. Xét nghiệm chức năng gan tăng cao, aspartate aminotransferase và alanine aminotransferase. Vết phết tế bào ngoại vi có thể tiết lộ các tế bào đích và tế bào thúc đẩy.

Bài viết cùng chuyên mục

Nguyên tắc chăm sóc rối loạn ở người già (lão khoa)

Dấu hiệu bệnh thường không điển hình ở bệnh nhân cao tuổi. Một rối loạn trong một hệ thống cơ quan có thể dẫn đến các triệu chứng trong bối cảnh đan xen, đặc biệt là bị ảnh hưởng bởi bệnh từ trước.

Mệt mỏi: đánh giá các nguyên nhân tinh thần và thể chất

Bệnh sử khai thác cẩn thận có thể cho thấy rằng vấn đề thực tế không chỉ là mệt mỏi, chẳng hạn hụt hơi, nên được tiếp tục kiểm tra. Nếu có các đặc điểm khu trú hoặc đặc hiệu hơn, chẳng hạn ho ra máu, sốt, vàng da lộ rõ, nên được tập trung đánh giá đầu tiên.

Giảm tiểu cầu: phân tích triệu chứng

Giảm tiểu cầu xảy ra thông qua một hoặc nhiều cơ chế sau: giảm sản xuất tiểu cầu bởi tủy xương, tăng phá hủy tiểu cầu, kẹt lách, hiệu ứng pha loãng và lỗi xét nghiệm.

Đau vai: phân tích triệu chứng

Không thể đánh giá các quá trình bệnh lý một cách riêng biệt vì mối quan hệ phức tạp của đai vai với các cấu trúc khác. Vai bao gồm ba xương và bốn bề mặt khớp.

Định hướng chẩn đoán đau ngực cấp

Mục đích chủ yếu là để nhận diện hội chứng vành cấp và những nguyên nhân đe dọa mạng sống khác như bóc tách động mạch chủ và thuyên tắc phổi.

Các nguyên nhân thần kinh của ngất

Các bệnh rễ và dây thần kinh khác có hạ huyết áp tư thế gồm hội chứng Guillain Barre, thoái hóa dạng bột tiên phát, bệnh dây thần kinh do porphyrin niệu cấp, và trong ung thư biểu mô.

Mục tiêu của việc thăm khám lâm sàng

Hiệu lực của một phát hiện vật lý phụ thuộc vào nhiều yếu tố, kinh nghiệm lâm sàng và độ tin cậy của các kỹ thuật khám là quan trọng nhất.

Khối u vú: đặc điểm ác tính và lành tính

Siêu âm là phương thức chấn đoán hình ảnh được lựa chọn cho phụ nữ dưới 35 tuổi do mô u có mật độ cao. Đánh giá bệnh học được thực hiện bằng chấn đoán tế bào học bằng chọc hút kim nhỏ hoặc sinh thiết lõi hoặc đôi khi là xẻ sinh thiết.

Vàng da: phân tích triệu chứng

Bilirubin được hình thành chủ yếu thông qua sự phân hủy trao đổi chất của các vòng heme, chủ yếu là từ quá trình dị hóa của các tế bào hồng cầu.

Tiểu khó: phân tích triệu chứng

Chẩn đoán phổ biến nhất cho bệnh nhân mắc chứng khó tiểu là nhiễm trùng đường tiết niệu, mặc dù là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra các triệu chứng khó tiểu, nhưng nhiều nguyên nhân khác cần được chẩn đoán chính xác.

Ho ra máu: đánh giá các nguyên nhân thường gặp

Phù phổi có thể gây khạc đàm bọt hồng nhưng khó thở hầu như luôn là triệu chứng chủ yếu. Các nguyên nhân khác bao gồm tăng áp phổi, rối loạn đông máu, hít phải dị vật, chấn thương ngực, u hạt Wegener và hội chứng Goodpasture.

Chóng mặt choáng váng: phân tích đặc điểm khởi phát

Bệnh nhân choáng váng liên tục qua vài tuần hoặc choáng váng không cải thiện nếu đang tiếp tục điều trị thì không chắc bệnh nhân có chóng mặt thật sự. Do đó cần hướng đến bác sỹ tai mũi họng để đánh giá thêm.

Sưng bìu: phân tích đặc điểm triệu chứng lâm sàng

Cân nhắc cận lâm sàng thám xét ban đầu với siêu âm bìu nếu bệnh cảnh lâm sàng gợi ý chẩn đoán thay thế như viêm tinh hoàn mào tinh, ví dụ dịch mủ niệu đạo, đau khu trú ở mào tinh, tuổi trên 30.

Tăng bạch cầu ái toan: phân tích triệu chứng

Bạch cầu ái toan phát triển từ tiền chất myeloid trong tủy xương thông qua hoạt động của ít nhất ba cytokine tạo máu. Interleukin-5 (IL-5) đặc hiệu cho quá trình biệt hóa bạch cầu ái toan.

Khó thở mạn tính: thang điểm khó thở và nguyên nhân thường gặp

Khó thở mạn tính được định nghĩa khi tình trạng khó thở kéo dài hơn 2 tuần. Sử dụng thang điểm khó thở MRC (hội đồng nghiên cứu y tế - Medical Research Council) để đánh giá độ nặng của khó thở.

Run cơ: phân tích triệu chứng

Run là một trong những rối loạn vận động phổ biến nhất và được đặc trưng bởi một chuyển động dao động và thường nhịp nhàng.

Nguy cơ tự tử: phân tích để chẩn đoán và điều trị

Tự tử thường được coi là một quyết định đạo đức mâu thuẫn với nhiều giá trị tôn giáo và xã hội, đối với nhiều cá nhân cố gắng hoặc tự tử, chất lượng cuộc sống đã trở nên cạn kiệt đến mức không còn lựa chọn nào khác.

Co giật: phân tích triệu chứng

Nguyên nhân gây co giật bao gồm rối loạn chức năng hệ thống thần kinh trung ương nguyên phát cũng như rối loạn chuyển hóa hoặc bệnh hệ thống.

Ngất: phân tích triệu chứng để chẩn đoán và điều trị

Ngất có thể được phân loại bằng cách sử dụng các hệ thống khác nhau từ các tình trạng ác tính và lành tính đến các tình trạng do tim và không do tim.

Dị cảm và loạn cảm: phân tích triệu chứng

Dị cảm và rối loạn cảm giác là do rối loạn chức năng của hệ thống thần kinh có thể xảy ra ở bất cứ đâu dọc theo con đường cảm giác giữa vỏ não và thụ thể cảm giác.

Sốt: đánh giá chuyên sâu ở bệnh nhân sốt dai dẳng không rõ nguyên nhân

Nếu nguyên nhân gây sốt vẫn không rõ ràng, tiếp tục làm các xét nghiệm chuyên sâu với chụp bạch cầu gắn nhãn, xạ hình xương, siêu âm Doppler và/hoặc sinh thiết gan, và cân nhắc các chẩn đoán loại trừ, ví dụ bệnh Behget's, sốt địa Trung Hải, sốt giả tạo.