Chứng khó nuốt: phân tích triệu chứng

2023-03-07 10:10 AM

Rối loạn chuyển thức ăn qua cơ vòng thực quản trên gây các triệu chứng ở hầu họng, và rối loạn nhu động hoặc cản trở dòng thức ăn qua thực quản gây khó nuốt ở thực quản.

Biên tập viên: Trần Tiến Phong

Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương

Chứng khó nuốt là một triệu chứng phổ biến trong thực hành chăm sóc ban đầu, đặc biệt là ở người già. Có tới 10% người lớn trên 60 tuổi, 25% bệnh nhân nhập viện và 30–40% bệnh nhân tại viện dưỡng lão gặp vấn đề về nuốt; 7% người Mỹ sẽ bị chứng khó nuốt trong đời.

Các vấn đề về nuốt thực thể xảy ra ở hai vị trí chính: ở hầu họng khi bắt đầu phản xạ nuốt hoặc ở thực quản với lực đẩy thức ăn. Rối loạn vận chuyển thức ăn qua cơ vòng thực quản trên vào thực quản gây ra các triệu chứng khó nuốt ở hầu họng, và rối loạn nhu động hoặc các tình trạng cản trở dòng thức ăn qua thực quản gây ra các triệu chứng khó nuốt ở thực quản. Tắc nghẽn cơ học hoặc rối loạn vận động thần kinh cơ xảy ra ở cả vùng hầu họng và thực quản.

Đánh giá đặc điểm

Việc chọn nghiên cứu tốt nhất phụ thuộc vào nhiều yếu tố bao gồm tuổi, mức độ khởi phát, bệnh đi kèm và sự sẵn có của các phương thức xét nghiệm trong cộng đồng.

Khai thác bệnh sử cẩn thận xác định được 80–85% nguyên nhân bằng cách phân biệt xem chứng khó nuốt là do vị trí hầu họng hay thực quản và liệu nó có tính chất tắc nghẽn hay thần kinh cơ. Thời gian khởi phát, mức độ nghiêm trọng và thời gian khó nuốt kết hợp với các câu hỏi về các triệu chứng liên quan có thể giúp thu hẹp chẩn đoán phân biệt. Lịch sử tiêu thụ rượu và thuốc lá cung cấp thông tin quan trọng. Điều quan trọng là phải có được một lịch sử y tế kỹ lưỡng trong quá khứ để đánh giá bệnh trào ngược dạ dày thực quản, ung thư hoặc xạ trị, tình trạng suy giảm miễn dịch và các vấn đề y tế khác liên quan đến chứng khó nuốt như xơ cứng bì. Thuốc có thể gây tổn thương trực tiếp thực quản, rối loạn nhu động, giảm trương lực cơ thắt thực quản dưới kèm theo trào ngược, hoặc khô miệng dẫn đến chứng khó nuốt.

Việc kiểm tra nên tập trung vào đầu, mắt, tai, mũi và họng (HEENT), cổ và hệ thống thần kinh. Khám phổi cũng rất quan trọng để đánh giá hít sặc, một biến chứng có thể xảy ra của chứng khó nuốt. Tuy nhiên, khám thường cung cấp thông tin hạn chế trừ khi bệnh nhân đã trải qua một tai biến mạch máu não rõ ràng. Phản xạ nôn cũng ít được sử dụng vì điều này không có ở 13% bệnh nhân không nuốt khó.

Một số xét nghiệm sàng lọc được chỉ định trong việc đánh giá chứng khó nuốt trừ khi tiền sử hoặc kết quả khám lâm sàng cho thấy khác.

Nghiên cứu hình ảnh thường được yêu cầu để chẩn đoán xác định. Theo Tiêu chí Phù hợp của Bác sĩ X quang Hoa Kỳ đối với chứng khó nuốt, chụp X-quang thực quản hai pha thường thích hợp để đánh giá chứng khó nuốt ở hầu họng hoặc dưới xương ức không rõ nguyên nhân. Chụp X-quang hai mặt phẳng cũng thường được thực hiện. Ngoài ra, đo áp suất và nội soi (nội soi thanh quản mũi họng hoặc nội soi đường tiêu hóa trên) nên được xem xét tùy thuộc vào các yếu tố lâm sàng khác nhau, nhưng nói chung không nên thực hiện trước khi nghiên cứu barium. Nội soi nhạy hơn (92% so với 54%) và cụ thể hơn (100% so với 91%) so với chụp X quang đường tiêu hóa trên cản quang kép và cũng thường cho phép sinh thiết tổn thương hoặc các thủ thuật điều trị như nong, nhưng cũng đắt hơn và xâm lấn.

Chẩn đoán phân biệt

Việc chẩn đoán chứng khó nuốt tập trung vào câu trả lời cho hai câu hỏi: chứng khó nuốt ở vùng hầu họng hay thực quản? Nó có bản chất là thần kinh cơ hay tắc nghẽn? Bệnh nhân mắc chứng khó nuốt vùng hầu họng gặp khó khăn khi bắt đầu nuốt và kèm theo ho, nghẹt thở hoặc trào ngược mũi. Chất lượng lời nói có thể có giọng mũi. Chứng khó nuốt vùng hầu họng có liên quan đến đột quỵ, bệnh Parkinson hoặc các rối loạn thần kinh cơ lâu dài khác. Tổn thương cấu trúc cục bộ ít phổ biến hơn. Chứng khó nuốt thực quản thường gây ra cảm giác thức ăn dính ở cổ họng hoặc ngực. Rối loạn vận động và tắc nghẽn cơ học là phổ biến. Một số thuốc có liên quan đến tổn thương niêm mạc thực quản trực tiếp, trong khi những thuốc khác có thể làm giảm áp lực cơ vòng thực quản dưới và gây trào ngược.

Biểu hiện lâm sàng

Bệnh nhân mắc chứng khó nuốt thần kinh cơ dần dần gặp khó khăn trong việc nuốt thức ăn đặc và chất lỏng. Thực phẩm lạnh thường làm trầm trọng thêm vấn đề. Bệnh nhân có thể thành công trong việc tống thức ăn ra ngoài bằng cách nuốt lặp đi lặp lại, bằng cách thực hiện nghiệm pháp Valsalva hoặc bằng cách thay đổi tư thế. Họ có nhiều khả năng bị đau khi nuốt hơn những bệnh nhân bị tắc nghẽn đơn giản. Co thắt tâm vị, xơ cứng bì và co thắt thực quản lan tỏa là những nguyên nhân phổ biến nhất của rối loạn vận động thần kinh cơ. Bệnh lý tắc nghẽn thường liên quan đến chứng khó nuốt thức ăn đặc chứ không phải chất lỏng. Bệnh nhân có thể đẩy thức ăn qua thực quản bằng cách thực hiện thao tác Valsalva, hoặc họ có thể nôn ra thức ăn khó tiêu. Khó nuốt tiến triển nhanh trong thời gian vài tháng gợi ý ung thư biểu mô thực quản. Sụt cân là dấu hiệu dự đoán nhiều hơn về một tổn thương tắc nghẽn cơ học. Hẹp dạ dày, ung thư biểu mô và vòng Schatzki là những tổn thương tắc nghẽn chủ yếu.

Bài viết cùng chuyên mục

Đau thắt lưng: phân tích bệnh cảnh lâm sàng

Cân nhắc đi lặc cách hồi thần kinh nếu đau thắt lưng kèm theo khó chịu ở cẳng chân và đùi hai bên ví dụ: cảm giác bỏng, đè ép, tê rần; tăng lên khi đi hoặc đứng và giảm nhanh khi ngồi, nằm xuống hoặc cúi người tới trước.

Đau ngực từng cơn: đặc điểm đau do tim và các nguyên nhân khác

Đau ngực do tim thường được mô tả điển hình là cảm giác bị siết chặt, đè nặng nhưng nhiều trường hợp khác có thể mô tả là bỏng rát. Nhiều bệnh nhân không cảm thấy đau mà chỉ là cảm giác khó chịu nếu chỉ hỏi về đau, có thể bỏ sót chẩn đoán.

Nguy cơ tự tử: phân tích để chẩn đoán và điều trị

Tự tử thường được coi là một quyết định đạo đức mâu thuẫn với nhiều giá trị tôn giáo và xã hội, đối với nhiều cá nhân cố gắng hoặc tự tử, chất lượng cuộc sống đã trở nên cạn kiệt đến mức không còn lựa chọn nào khác.

Bệnh học chứng khó tiêu

Điêu trị chứng khó tiêu hướng về nguyên nhân cơ bản, ở những bệnh nhân khó tiêu không do loét, cần xem xét:

Thăm khám chẩn đoán bệnh nhân nặng

Nếu hệ thống thần kinh trung ương hoạt động tốt, khả năng đáp ứng các câu hỏi một cách thích hợp, thì các chức năng quan trọng không chắc đã bị rối loạn đến mức cần phải can thiệp ngay lập tức.

Sốt không xác định được nguồn gốc (FUO)

Các thuật toán tiêu chuẩn cho sốt không xác định được nguồn gốc rất khó để suy luận cho bệnh nhân, Tuy nhiên, kết quả của lịch sử, khám lâm sàng, xét nghiệm thường quy

Suy giáp: phân tích triệu chứng

Nguyên nhân phổ biến nhất của suy giáp nguyên phát là viêm tuyến giáp tự miễn, hoặc bệnh Hashimoto, là kết quả của sự phá hủy dần dần tuyến giáp bởi các tế bào T.

Đau

Thuốc dạng thuốc phiện được chỉ định cho đau nặng mà các tác nhân kém hiệu lực hơn không thể làm giảm nhẹ đau.

Tốc độ máu lắng và Protein phản ứng C: phân tích triệu chứng

ESR và CRP hiện là các chỉ số được sử dụng rộng rãi nhất về phản ứng protein giai đoạn cấp tính được sử dụng để phát hiện các bệnh liên quan đến nhiễm trùng cấp tính và mãn tính, viêm nhiễm, chấn thương, phá hủy mô, nhồi máu và ung thư tiên tiến.

Đi tiểu ra máu: các nguyên nhân thường gặp

Tiểu máu đại thể gợi ý nghĩ nhiều đến bệnh lý đường tiểu và luôn đòi hỏi phải đánh giá thêm. Tiểu máu vi thể thường tình cờ phát hiện ở bệnh nhân không có triệu chứng và thách thức nằm ở việc phân biệt các nguyên nhân lành tính với các bệnh lý nghiêm trọng.

Bệnh Raynaud: phân tích triệu chứng

Căng thẳng và lạnh là nguyên nhân lớn nhất gây ra các cơn co thắt, các cơn co thắt có thể kéo dài vài phút đến vài giờ, có ba giai đoạn thay đổi màu sắc.

Đánh trống ngực: đánh giá dựa trên loại rối loạn nhịp tim

Đánh giá tần suất và cường độ của các triệu chứng và ảnh hưởng lên nghề nghiệp và lối sống. Xác minh hiệu quả và tác dụng phụ của những đợt điều trị trước.

Kiểm tra tính hợp lý trên lâm sàng

Khám lâm sàng hợp lý là một phần rộng lớn hơn được gọi là y học dựa trên bằng chứng, 'không nhấn mạnh trực giác, kinh nghiệm lâm sàng không hệ thống và cơ sở lý luận bệnh lý như đủ cơ sở để ra quyết định lâm sàng.

Thăm khám lâm sàng vùng bìu: những điểm cần chú ý

Ở những bệnh nhân có khối sưng viêm/đau hoặc đau vùng bìu cấp tính thì hay kiểm tra phản xạ da bìu, bình thường tinh hoàn bên phía đó sẽ được cơ bìu nâng lên.

Dáng đi bất thường: phân tích triệu chứng bệnh lý

Sự tầm soát dáng đi nhạy cho việc phát hiện những bất thường về thần kinh vận động, cảm giác và hệ cơ xương ở chi dưới bởi vì bước đi là một hoạt động phối hợp phức tạp so với các test chức năng thần kinh.

Đau bụng cấp: vị trí hướng lan và tính chất của đau khi chẩn đoán

Những nguyên nhân gây ra đau bụng cấp được liệt kê dươi đây. Những số trong ngoặc tương ứng với những vùng khác nhau của bụng, được thể hiện ở hình, nơi mà cơn đau nổi bật, điển hình nhất.

Mất ý thức thoáng qua: ngất và co giật

Chẩn đoán mất ý thức thoáng qua thường dựa vào sự tái diễn, và sự phân tầng nguy cơ là điều thiết yếu để xác định những người cần phải nhập viện, và những người được lượng giá an toàn như bệnh nhân ngoại trú.

Giảm cân ngoài ý muốn: phân tích triệu chứng để chẩn đoán và điều trị

Các vấn đề gây ra giảm cân thông qua một hoặc nhiều cơ chế, lượng calo hấp thụ không đủ, nhu cầu trao đổi chất quá mức hoặc mất chất dinh dưỡng qua nước tiểu hoặc phân.

Khàn tiếng: phân tích triệu chứng

Hầu hết các trường hợp khàn tiếng đều tự cải thiện, cần phải xem xét các nguyên nhân bệnh lý quan trọng, đặc biệt là trong những trường hợp kéo dài hơn một vài tuần.

Mệt mỏi: đánh giá các nguyên nhân tinh thần và thể chất

Bệnh sử khai thác cẩn thận có thể cho thấy rằng vấn đề thực tế không chỉ là mệt mỏi, chẳng hạn hụt hơi, nên được tiếp tục kiểm tra. Nếu có các đặc điểm khu trú hoặc đặc hiệu hơn, chẳng hạn ho ra máu, sốt, vàng da lộ rõ, nên được tập trung đánh giá đầu tiên.