Phân tích triệu chứng đau đầu để chẩn đoán và điều trị

2022-12-09 11:52 AM

Đau đầu thường được phân loại thành các loại nguyên phát và thứ phát với hệ thống phân loại quốc tế về rối loạn đau đầu, phiên bản thứ hai.

Biên tập viên: Trần Tiến Phong

Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương

Nhức đầu, hay còn gọi là chứng đau đầu, là một hiện tượng cực kỳ phổ biến trên toàn cầu.

Trong năm 2008, đau đầu là chẩn đoán đầu tiên được liệt kê cho hơn 3 triệu lượt khám cấp cứu (2,4% tổng số lượt khám cấp cứu) và 81.000 bệnh nhân nội trú (0,2% tổng số lượt bệnh nhân nội trú). Ở các nước phát triển, chỉ riêng chứng đau đầu do căng thẳng (TTH) đã ảnh hưởng đến 2/3 nam giới trưởng thành và hơn 80% nữ giới.

Dữ liệu về tỷ lệ mắc chứng đau nửa đầu và tỷ lệ cơn đau cho thấy rằng 3.000 cơn đau nửa đầu xảy ra mỗi ngày cho mỗi triệu dân số nói chung. Các nghiên cứu hiện tại đã ước tính rằng chứng đau nửa đầu ảnh hưởng đến 37 triệu người trên thế giới.

Con số đau đầu mãn tính hàng ngày không phải là không đáng kể vì cứ 20 người thì có một người bị đau đầu hàng ngày hoặc gần như hàng ngày. Tuy nhiên, đáng ngạc nhiên là khoảng 10% đàn ông và 5% phụ nữ chưa bao giờ bị đau đầu! Chi phí điều trị cũng là rất nhiều.

Phân loại đau đầu

Đau đầu thường được phân loại thành các loại nguyên phát và thứ phát với hệ thống phân loại quốc tế về rối loạn đau đầu, phiên bản thứ hai (ICHD-II) cung cấp những gì nhiều người coi là tiêu chuẩn vàng.

Đau đầu nguyên phát bao gồm đau nửa đầu với tất cả các cơn con khác nhau (có và không có hào quang, võng mạc, nhãn khoa, nền, v.v.), đau đầu do căng thẳng (từng đợt và mãn tính), đau đầu chùm và các cơn đau đầu tự trị sinh ba khác (bao gồm cả chứng nửa người nửa đầu kịch phát) và cuối cùng là “loại khác”.

Đau đầu nguyên phát (bao gồm bị nhói, ho, gắng sức, liên quan đến hoạt động tình dục, đau sấm sét, v.v.). Đau đầu thứ phát ít phổ biến hơn (10% trong số tất cả các cơn đau đầu) nhưng có khả năng nguy hiểm hơn. Chúng bao gồm đau đầu liên quan đến chấn thương đầu và cổ và đau đầu liên quan đến rối loạn mạch máu sọ hoặc cổ (bao gồm các tình trạng như cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA), tai biến mạch máu não (CVA), viêm động mạch, xuất huyết nội sọ/dưới nhện, dị dạng mạch máu, huyết khối tĩnh mạch não vân vân).

Các cơn đau đầu thứ phát khác bao gồm đau đầu do rối loạn nội sọ không do mạch máu (bao gồm đau đầu do dị tật Chiari Loại 1, áp lực dịch não tủy (CSF) cao hoặc thấp, tăng áp lực nội sọ hoặc não úng thủy do khối u, v.v.), đau đầu do một chất (bao gồm lạm dụng thuốc, tác dụng phụ của thuốc, cai nghiện, v.v.), đau đầu do các bệnh nhiễm trùng nội sọ và toàn thân (bao gồm viêm màng não, viêm não, v.v.), đau đầu do rối loạn cân bằng nội môi (bao gồm thiếu oxy, suy giáp, nhịn ăn, v.v.). ), đau đầu hoặc đau mặt do nhiều rối loạn ở hộp sọ, cổ, mắt, tai, mũi, xoang, răng, miệng hoặc các cấu trúc vùng mặt hoặc sọ khác, và cuối cùng là đau đầu do rối loạn tâm thần như tình trạng cơ thể hóa và loạn thần.

Nhiệm vụ chính của bác sĩ tại phòng khám, bệnh viện hay trong phòng cấp cứu là xác định xem bệnh nhân có nguyên nhân đau đầu thực thể, có khả năng đe dọa đến tính mạng hay không.

Phần lớn các cơn đau đầu không có nguyên nhân nghiêm trọng, nhưng phải loại trừ các nguyên nhân nghiêm trọng gây đau đầu, chẳng hạn như viêm màng não và xuất huyết dưới nhện. Trong phần lớn các trường hợp, bác sĩ có thể chẩn đoán chính xác chứng đau đầu của bệnh nhân và xác định liệu có chỉ định xét nghiệm bổ sung hoặc chẩn đoán hình ảnh thần kinh hay không bằng cách xem xét các loại đau đầu khác nhau trong mỗi loại như được liệt kê ở trên và thu thập tiền sử đau đầu kỹ lưỡng sau đó là kiểm tra lâm sàng tập trung.

Lịch sử bệnh lý và thăm khám

Bệnh sử là khía cạnh quan trọng nhất trong việc đánh giá bệnh nhân đau đầu, đặc biệt là vì đau đầu nguyên phát và thứ phát có thể có các đặc điểm lâm sàng và triệu chứng liên quan giống nhau. Các mục lịch sử quan trọng cần ghi lại nên bao gồm các giai đoạn tương tự trước đó, ngày/thời gian khởi phát, các yếu tố thúc đẩy và cải thiện, đặc điểm của cơn đau cũng như mức độ cường độ, diễn biến của triệu chứng theo thời gian, khoảng thời gian, tần suất, vị trí cơn đau, và các triệu chứng liên quan như buồn nôn/nôn, bất kỳ đặc điểm tự trị nào, sốt, ớn lạnh và các dấu hiệu/triệu chứng thần kinh khu trú. Việc xem xét các vấn đề y tế khác trong quá khứ của bệnh nhân và các loại thuốc hiện tại cũng rất quan trọng, vì điều này có thể chỉ ra nguyên nhân (chẳng hạn như đau đầu do cai caffein hoặc thuốc chống viêm không steroid [NSAID]). Tiền sử đau đầu thường có thể đưa ra chẩn đoán mà không cần kiểm tra hoặc xét nghiệm thêm.

Một số dấu hiệu và/hoặc triệu chứng thường được coi là “báo động đỏ” khi bị đau đầu. Mặc dù các nghiên cứu hỗ trợ việc sử dụng những thứ này còn thiếu, nhưng các tình trạng sau đây cần được đánh giá thêm-đau đầu bắt đầu sau 50 tuổi, đau đầu khởi phát đột ngột, đau đầu với tần suất và mức độ nghiêm trọng ngày càng tăng (đặc biệt nếu họ báo cáo rằng đây là “điều này là cơn đau đầu tồi tệ nhất từ trước đến nay”), cơn đau đầu mới khởi phát ở bệnh nhân có các yếu tố nguy cơ mắc bệnh ung thư hoặc vi rút gây suy giảm miễn dịch ở người (HIV), cơn đau đầu có dấu hiệu nhiễm trùng toàn thân, cơn đau đầu có dấu hiệu thần kinh khu trú hoặc co giật, và cơn đau đầu sau đó xuât huyêt nội sọ.

Việc khám thực thể cho bệnh nhân đau đầu nên xác định nguyên nhân gây đau đầu thứ phát và do đó nên nhắm mục tiêu vào các khu vực được xác định là bất thường trong lịch sử đau đầu. Khám tổng quát nên bao gồm các dấu hiệu sinh tồn, đánh giá đáy mắt và tim mạch, và sờ nắn đầu và mặt. Bác sĩ nên kiểm tra bằng chứng về nhiễm trùng cục bộ như viêm tai giữa cấp tính (AOM) và viêm xoang cấp tính do vi khuẩn (ABS). Một cuộc kiểm tra thần kinh hoàn chỉnh là điều cần thiết. Việc kiểm tra nên bao gồm tình trạng tâm thần, mức độ ý thức, kiểm tra dây thần kinh sọ, kiểm tra sức mạnh vận động, phản xạ gân sâu, cảm giác, phản xạ bệnh lý (ví dụ, dấu hiệu Babinski), kiểm tra chức năng tiểu não và dáng đi, và các dấu hiệu kích thích màng não (dấu hiệu Kernig và Brudzinski). Điều quan trọng cần nhớ là các dấu hiệu như gáy cứng và các cử động như Kernig's và Brudzinski's đều có độ nhạy cực kỳ thấp (lần lượt là 30%, 5% và 5%).

Xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh thần kinh thường không cần thiết trong quá trình khám bệnh nhân đau đầu, đặc biệt đối với những bệnh nhân có biểu hiện đau đầu nguyên phát. Tuy nhiên, nếu bệnh sử và/hoặc khám lâm sàng gợi ý nguyên nhân thứ phát, thì có thể cần phải làm xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh. Công thức máu và nuôi cấy sẽ được chỉ định cho những người có dấu hiệu/triệu chứng nhiễm trùng toàn thân. Ngoài công thức máu toàn bộ (CBC) và nuôi cấy, chọc dò tủy sống sẽ được chỉ định ở bất kỳ bệnh nhân nào nghi ngờ bị viêm màng não. Chụp cắt lớp khẩn cấp được chỉ định nếu bệnh nhân có biểu hiện đau đầu dữ dội đột ngột mới xuất hiện, đau đầu liên quan đến các dấu hiệu thần kinh bất thường mới hoặc một loại đau đầu mới ở bệnh nhân nhiễm HIV và đạt được kết quả tốt nhất bằng CT. Chụp cộng hưởng từ (MRI), mặc dù đắt tiền hơn, nhưng tốt hơn trong việc xác định các thay đổi bệnh lý nội sọ, đặc biệt là ở hố sau. ESR sẽ được chỉ định ở những bệnh nhân bị viêm động mạch tế bào khổng lồ. Cuối cùng, chụp CT không có chất cản quang, tiếp theo là chọc dò tủy sống nếu kết quả âm tính, được ưu tiên để loại trừ xuất huyết dưới nhện.

Xem xét tư vấn thần kinh nếu chẩn đoán đau đầu không chắc chắn, nếu mức độ ý thức của bệnh nhân bị ảnh hưởng hoặc nếu có một khoảng thời gian mất trí nhớ, nếu kiểm tra thần kinh không bình thường hoặc nếu hình ảnh thần kinh không bình thường.

Tư vấn phẫu thuật thần kinh được đảm bảo nếu bệnh nhân có biểu hiện xuất huyết dưới nhện hoặc tổn thương khối (như khối u hoặc áp xe), hoặc nếu nghi ngờ tổn thương tuyến yên.

Hầu hết các cơn đau đầu nguyên phát có thể được chẩn đoán bằng cách khai thác bệnh sử toàn diện để loại trừ các triệu chứng đáng lo ngại và ghi lại kết quả khám tổng quát và thần kinh bình thường. Xét nghiệm chẩn đoán là không cần thiết trong những trường hợp này.

Đau đầu thứ phát thường yêu cầu xét nghiệm chẩn đoán bổ sung.

Bài viết cùng chuyên mục

Phân tích tình trạng té ngã để chẩn đoán và điều trị

Hầu hết xét nghiệm máu đều có giá trị thấp và nên được thực hiện để xác nhận nghi ngờ, điện tâm đồ rất hữu ích ở người cao tuổi để loại trừ bệnh tim.

Nguyên tắc chăm sóc rối loạn ở người già (lão khoa)

Dấu hiệu bệnh thường không điển hình ở bệnh nhân cao tuổi. Một rối loạn trong một hệ thống cơ quan có thể dẫn đến các triệu chứng trong bối cảnh đan xen, đặc biệt là bị ảnh hưởng bởi bệnh từ trước.

Phân tích triệu chứng sốt để chẩn đoán và điều trị

Sốt được định nghĩa là sự gia tăng nhiệt độ trung tâm của cơ thể trên mức bình thường hàng ngày đối với một cá nhân.

Dáng đi bất thường: phân tích triệu chứng bệnh lý

Sự tầm soát dáng đi nhạy cho việc phát hiện những bất thường về thần kinh vận động, cảm giác và hệ cơ xương ở chi dưới bởi vì bước đi là một hoạt động phối hợp phức tạp so với các test chức năng thần kinh.

Lú lẫn mê sảng: đánh giá khi có tổn thương

Khi không chỉ định chụp hình ảnh não, có thể duy trì các biện pháp điều trị trong vài ngày. CT sọ não có thể được chỉ định để loại trừ xuất huyết dưới nhện và những bất thường cấu trúc khác nếu bệnh nhân thất bại điểu trị hoặc nặng hơn.

Đau thắt lưng: khám cột sống thắt lưng

Việc khám nên bắt đầu khi gặp bệnh nhân lần đầu và tiếp tục theo dõi, quan sát dáng đi và tư thế, không nhất quán giữa chức năng và hoạt động có thể phân biệt giữa nguyên nhân thực thể và chức năng đối với các triệu chứng.

Các xét nghiệm ghi hình và sinh thiết thận

Khi kích thước thận có chiều dài lớn hơn 9 cm thì chỉ ra bệnh thận không hồi phục, Trong bệnh thận một bên có thể có sự chênh lệch kích thước thận đến 1,5 cm

Đau ngực, chẩn đoán và điều trị

Thiếu máu cơ tim thường được mô tả là tức nặng, đau cảm giác áp lực, thắt chặt, ép, chứ không phải là nhói sắc nét hoặc co thắt

Ho cấp tính, ho dai dẳng và mãn tính

Ở người lớn khỏe mạnh, chứng ho cấp tính hầu hết là do nhiễm trùng đường hô hấp do virus. Các tính năng khác của nhiễm trùng như sốt, nghẹt mũi, đau họng và giúp xác định chẩn đoán.

Vàng da: đánh giá bệnh cảnh lâm sàng

Vàng da xảy ra khi có sự rối loạn vận chuyển bilirubin qua tế bào gan có thể tắc nghẽn của ống dẫn mật do viêm hoặc phù nề. Điển hình là sự tăng không tỉ lệ giữa ALT và AST liên quan với ALP và GGT.

Mề đay: phân tích triệu chứng

Mề đay được phân loại là miễn dịch, không miễn dịch hoặc vô căn. Globulin miễn dịch loại I hoặc loại III Các phản ứng qua trung gian E là nguyên nhân chính gây mày đay cấp tính.

Đánh giá nhồi máu cơ tim không có ST chênh/ đau thắt ngực không ổn định

Phân tầng nguy cơ bệnh nhân bằng thang điểm TIMI hoặc các thang điểm khác. Cho dù bệnh nhân có biến chứng hay đau ngực tiếp diễn, nên theo dõi điện tâm đồ liên tục cho bệnh nhân nguy cơ trung bình.

Buồn nôn và ói mửa: phân tích triệu chứng để chẩn đoán và điều trị

Buồn nôn là triệu chứng gặp phải trong nhiều rối loạn cũng gây nôn, nôn là một phản ứng nhằm bảo vệ khỏi việc nuốt phải các chất có hại hoặc độc hại.

Khó thở mạn tính: thang điểm khó thở và nguyên nhân thường gặp

Khó thở mạn tính được định nghĩa khi tình trạng khó thở kéo dài hơn 2 tuần. Sử dụng thang điểm khó thở MRC (hội đồng nghiên cứu y tế - Medical Research Council) để đánh giá độ nặng của khó thở.

Đau bụng cấp: triệu chứng kèm các dấu hiệu cảnh báo

Xét nghiệm bổ sung thường được yêu cầu ở bệnh nhân > 45 tuổi có triệu chứng mới khởi phát, sụt cân, suy sụp hoặc xét nghiệm sàng lọc bất thường.

Mất ý thức thoáng qua: ngất và co giật

Chẩn đoán mất ý thức thoáng qua thường dựa vào sự tái diễn, và sự phân tầng nguy cơ là điều thiết yếu để xác định những người cần phải nhập viện, và những người được lượng giá an toàn như bệnh nhân ngoại trú.

Giảm vận động ở người cao tuổi

Tránh, hạn chế và ngưng các thiết bị xâm lấn, đường tĩnh mạch, ống thông tiểu) có thể làm tăng triển vọng bệnh nhân cao tuổi cho chuyển động sớm

Brain natriuretic peptide: phân tích triệu chứng

Brain natriuretic peptide cung cấp một cách để chẩn đoán và quản lý điều trị suy tim sung huyết và một loạt các bệnh khác có ảnh hưởng thứ phát đến tim.

Tiêu chảy: đánh giá độ nặng và phân tích nguyên nhân

Giảm thể tích máu có thể dẫn đến tổn thương thận cấp trước thận, đặc biệt là nếu như kết hợp thêm thuốc hạ huyết áp hoặc các thuốc độc cho thận như lợi tiểu, ức chế men chuyển, NSAIDS.

Mụn nước và bọng nước: phân tích triệu chứng

Có nhiều nguyên nhân chúng bao gồm nhiễm herpes simplex, chàm tổ đỉa và viêm da tiếp xúc, các nguyên nhân tự miễn dịch như pemphigoid bọng nước và bệnh ly biểu bì bóng nước.

Chảy máu sau mãn kinh: phân tích triệu chứng

Chảy máu âm đạo bất thường là một vấn đề ngoại trú phổ biến, xảy ra ở 10% phụ nữ trên 55 tuổi và chiếm 70% số lần khám phụ khoa trong những năm tiền mãn kinh và sau mãn kinh.

Khó nuốt: đánh giá các triệu chứng lâm sàng

Nếu không có nguyên nhân nào được xác định trên nội soi tiêu hóa trên, hội chẩn với chuyên gia tiêu hóa để đánh giá bổ sung cho rối loạn vận động, như nuốt barium hoặc đo áp lực thực quản có thể cần thiết.

Đánh trống ngực: nguyên nhân các loại rối loạn nhịp tim

Nguyên nhân gây nhịp nhanh, lo âu là nguyên nhân thường gặp nhất, với những bệnh nhân thường ghi nhận các đợt tim đập nhanh, đều, mạnh, bắt đầu và hồi phục trong vài phút.

Nhịp tim chậm: phân tích triệu chứng

Các tình trạng có thể nhịp tim chậm bao gồm phơi nhiễm, mất cân bằng điện giải, nhiễm trùng, hạ đường huyết, suy giáp/cường giáp, thiếu máu cơ tim.

Phù chân: đánh giá dựa trên kết quả lâm sàng và cận lâm sàng

Cân nhắc huyết khối tĩnh mạch sâu ở bất kỳ bệnh nhân nào có phù chân cả hai bên, kể cả khi các yếu tố nguy cơ hoặc những triệu chứng/ dấu chứng khác không rõ ràng.