Phân tích triệu chứng đau đầu để chẩn đoán và điều trị

2022-12-09 11:52 AM

Đau đầu thường được phân loại thành các loại nguyên phát và thứ phát với hệ thống phân loại quốc tế về rối loạn đau đầu, phiên bản thứ hai.

Biên tập viên: Trần Tiến Phong

Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương

Nhức đầu, hay còn gọi là chứng đau đầu, là một hiện tượng cực kỳ phổ biến trên toàn cầu.

Trong năm 2008, đau đầu là chẩn đoán đầu tiên được liệt kê cho hơn 3 triệu lượt khám cấp cứu (2,4% tổng số lượt khám cấp cứu) và 81.000 bệnh nhân nội trú (0,2% tổng số lượt bệnh nhân nội trú). Ở các nước phát triển, chỉ riêng chứng đau đầu do căng thẳng (TTH) đã ảnh hưởng đến 2/3 nam giới trưởng thành và hơn 80% nữ giới.

Dữ liệu về tỷ lệ mắc chứng đau nửa đầu và tỷ lệ cơn đau cho thấy rằng 3.000 cơn đau nửa đầu xảy ra mỗi ngày cho mỗi triệu dân số nói chung. Các nghiên cứu hiện tại đã ước tính rằng chứng đau nửa đầu ảnh hưởng đến 37 triệu người trên thế giới.

Con số đau đầu mãn tính hàng ngày không phải là không đáng kể vì cứ 20 người thì có một người bị đau đầu hàng ngày hoặc gần như hàng ngày. Tuy nhiên, đáng ngạc nhiên là khoảng 10% đàn ông và 5% phụ nữ chưa bao giờ bị đau đầu! Chi phí điều trị cũng là rất nhiều.

Phân loại đau đầu

Đau đầu thường được phân loại thành các loại nguyên phát và thứ phát với hệ thống phân loại quốc tế về rối loạn đau đầu, phiên bản thứ hai (ICHD-II) cung cấp những gì nhiều người coi là tiêu chuẩn vàng.

Đau đầu nguyên phát bao gồm đau nửa đầu với tất cả các cơn con khác nhau (có và không có hào quang, võng mạc, nhãn khoa, nền, v.v.), đau đầu do căng thẳng (từng đợt và mãn tính), đau đầu chùm và các cơn đau đầu tự trị sinh ba khác (bao gồm cả chứng nửa người nửa đầu kịch phát) và cuối cùng là “loại khác”.

Đau đầu nguyên phát (bao gồm bị nhói, ho, gắng sức, liên quan đến hoạt động tình dục, đau sấm sét, v.v.). Đau đầu thứ phát ít phổ biến hơn (10% trong số tất cả các cơn đau đầu) nhưng có khả năng nguy hiểm hơn. Chúng bao gồm đau đầu liên quan đến chấn thương đầu và cổ và đau đầu liên quan đến rối loạn mạch máu sọ hoặc cổ (bao gồm các tình trạng như cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA), tai biến mạch máu não (CVA), viêm động mạch, xuất huyết nội sọ/dưới nhện, dị dạng mạch máu, huyết khối tĩnh mạch não vân vân).

Các cơn đau đầu thứ phát khác bao gồm đau đầu do rối loạn nội sọ không do mạch máu (bao gồm đau đầu do dị tật Chiari Loại 1, áp lực dịch não tủy (CSF) cao hoặc thấp, tăng áp lực nội sọ hoặc não úng thủy do khối u, v.v.), đau đầu do một chất (bao gồm lạm dụng thuốc, tác dụng phụ của thuốc, cai nghiện, v.v.), đau đầu do các bệnh nhiễm trùng nội sọ và toàn thân (bao gồm viêm màng não, viêm não, v.v.), đau đầu do rối loạn cân bằng nội môi (bao gồm thiếu oxy, suy giáp, nhịn ăn, v.v.). ), đau đầu hoặc đau mặt do nhiều rối loạn ở hộp sọ, cổ, mắt, tai, mũi, xoang, răng, miệng hoặc các cấu trúc vùng mặt hoặc sọ khác, và cuối cùng là đau đầu do rối loạn tâm thần như tình trạng cơ thể hóa và loạn thần.

Nhiệm vụ chính của bác sĩ tại phòng khám, bệnh viện hay trong phòng cấp cứu là xác định xem bệnh nhân có nguyên nhân đau đầu thực thể, có khả năng đe dọa đến tính mạng hay không.

Phần lớn các cơn đau đầu không có nguyên nhân nghiêm trọng, nhưng phải loại trừ các nguyên nhân nghiêm trọng gây đau đầu, chẳng hạn như viêm màng não và xuất huyết dưới nhện. Trong phần lớn các trường hợp, bác sĩ có thể chẩn đoán chính xác chứng đau đầu của bệnh nhân và xác định liệu có chỉ định xét nghiệm bổ sung hoặc chẩn đoán hình ảnh thần kinh hay không bằng cách xem xét các loại đau đầu khác nhau trong mỗi loại như được liệt kê ở trên và thu thập tiền sử đau đầu kỹ lưỡng sau đó là kiểm tra lâm sàng tập trung.

Lịch sử bệnh lý và thăm khám

Bệnh sử là khía cạnh quan trọng nhất trong việc đánh giá bệnh nhân đau đầu, đặc biệt là vì đau đầu nguyên phát và thứ phát có thể có các đặc điểm lâm sàng và triệu chứng liên quan giống nhau. Các mục lịch sử quan trọng cần ghi lại nên bao gồm các giai đoạn tương tự trước đó, ngày/thời gian khởi phát, các yếu tố thúc đẩy và cải thiện, đặc điểm của cơn đau cũng như mức độ cường độ, diễn biến của triệu chứng theo thời gian, khoảng thời gian, tần suất, vị trí cơn đau, và các triệu chứng liên quan như buồn nôn/nôn, bất kỳ đặc điểm tự trị nào, sốt, ớn lạnh và các dấu hiệu/triệu chứng thần kinh khu trú. Việc xem xét các vấn đề y tế khác trong quá khứ của bệnh nhân và các loại thuốc hiện tại cũng rất quan trọng, vì điều này có thể chỉ ra nguyên nhân (chẳng hạn như đau đầu do cai caffein hoặc thuốc chống viêm không steroid [NSAID]). Tiền sử đau đầu thường có thể đưa ra chẩn đoán mà không cần kiểm tra hoặc xét nghiệm thêm.

Một số dấu hiệu và/hoặc triệu chứng thường được coi là “báo động đỏ” khi bị đau đầu. Mặc dù các nghiên cứu hỗ trợ việc sử dụng những thứ này còn thiếu, nhưng các tình trạng sau đây cần được đánh giá thêm-đau đầu bắt đầu sau 50 tuổi, đau đầu khởi phát đột ngột, đau đầu với tần suất và mức độ nghiêm trọng ngày càng tăng (đặc biệt nếu họ báo cáo rằng đây là “điều này là cơn đau đầu tồi tệ nhất từ trước đến nay”), cơn đau đầu mới khởi phát ở bệnh nhân có các yếu tố nguy cơ mắc bệnh ung thư hoặc vi rút gây suy giảm miễn dịch ở người (HIV), cơn đau đầu có dấu hiệu nhiễm trùng toàn thân, cơn đau đầu có dấu hiệu thần kinh khu trú hoặc co giật, và cơn đau đầu sau đó xuât huyêt nội sọ.

Việc khám thực thể cho bệnh nhân đau đầu nên xác định nguyên nhân gây đau đầu thứ phát và do đó nên nhắm mục tiêu vào các khu vực được xác định là bất thường trong lịch sử đau đầu. Khám tổng quát nên bao gồm các dấu hiệu sinh tồn, đánh giá đáy mắt và tim mạch, và sờ nắn đầu và mặt. Bác sĩ nên kiểm tra bằng chứng về nhiễm trùng cục bộ như viêm tai giữa cấp tính (AOM) và viêm xoang cấp tính do vi khuẩn (ABS). Một cuộc kiểm tra thần kinh hoàn chỉnh là điều cần thiết. Việc kiểm tra nên bao gồm tình trạng tâm thần, mức độ ý thức, kiểm tra dây thần kinh sọ, kiểm tra sức mạnh vận động, phản xạ gân sâu, cảm giác, phản xạ bệnh lý (ví dụ, dấu hiệu Babinski), kiểm tra chức năng tiểu não và dáng đi, và các dấu hiệu kích thích màng não (dấu hiệu Kernig và Brudzinski). Điều quan trọng cần nhớ là các dấu hiệu như gáy cứng và các cử động như Kernig's và Brudzinski's đều có độ nhạy cực kỳ thấp (lần lượt là 30%, 5% và 5%).

Xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh thần kinh thường không cần thiết trong quá trình khám bệnh nhân đau đầu, đặc biệt đối với những bệnh nhân có biểu hiện đau đầu nguyên phát. Tuy nhiên, nếu bệnh sử và/hoặc khám lâm sàng gợi ý nguyên nhân thứ phát, thì có thể cần phải làm xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh. Công thức máu và nuôi cấy sẽ được chỉ định cho những người có dấu hiệu/triệu chứng nhiễm trùng toàn thân. Ngoài công thức máu toàn bộ (CBC) và nuôi cấy, chọc dò tủy sống sẽ được chỉ định ở bất kỳ bệnh nhân nào nghi ngờ bị viêm màng não. Chụp cắt lớp khẩn cấp được chỉ định nếu bệnh nhân có biểu hiện đau đầu dữ dội đột ngột mới xuất hiện, đau đầu liên quan đến các dấu hiệu thần kinh bất thường mới hoặc một loại đau đầu mới ở bệnh nhân nhiễm HIV và đạt được kết quả tốt nhất bằng CT. Chụp cộng hưởng từ (MRI), mặc dù đắt tiền hơn, nhưng tốt hơn trong việc xác định các thay đổi bệnh lý nội sọ, đặc biệt là ở hố sau. ESR sẽ được chỉ định ở những bệnh nhân bị viêm động mạch tế bào khổng lồ. Cuối cùng, chụp CT không có chất cản quang, tiếp theo là chọc dò tủy sống nếu kết quả âm tính, được ưu tiên để loại trừ xuất huyết dưới nhện.

Xem xét tư vấn thần kinh nếu chẩn đoán đau đầu không chắc chắn, nếu mức độ ý thức của bệnh nhân bị ảnh hưởng hoặc nếu có một khoảng thời gian mất trí nhớ, nếu kiểm tra thần kinh không bình thường hoặc nếu hình ảnh thần kinh không bình thường.

Tư vấn phẫu thuật thần kinh được đảm bảo nếu bệnh nhân có biểu hiện xuất huyết dưới nhện hoặc tổn thương khối (như khối u hoặc áp xe), hoặc nếu nghi ngờ tổn thương tuyến yên.

Hầu hết các cơn đau đầu nguyên phát có thể được chẩn đoán bằng cách khai thác bệnh sử toàn diện để loại trừ các triệu chứng đáng lo ngại và ghi lại kết quả khám tổng quát và thần kinh bình thường. Xét nghiệm chẩn đoán là không cần thiết trong những trường hợp này.

Đau đầu thứ phát thường yêu cầu xét nghiệm chẩn đoán bổ sung.

Bài viết cùng chuyên mục

Đau đầu: chọc dịch não tủy và phân tích dịch não tủy đánh giá

Viêm màng nào do vi khuẩn sớm có thể nhầm lẫn với viêm màng não do virus bởi tăng bạch cầu lympho là chủ yếu trong dịch não tủy. Nếu có bất kỳ khả năng nào của viêm màng não do vi khuẩn, điều trị kháng sinh trong lúc đợi xét nghiệm bổ sung.

Tăng Creatinin: phân tích triệu chứng

Creatinine tăng cao là do suy thận và có thể được chia thành ba nhóm, trước thận, bệnh thận nội tại và sau thận. Chúng cũng có thể được chia thành các nguyên nhân cấp tính (vài ngày đến vài tuần) và mãn tính.

Sốt: đánh giá chuyên sâu ở bệnh nhân sốt dai dẳng không rõ nguyên nhân

Nếu nguyên nhân gây sốt vẫn không rõ ràng, tiếp tục làm các xét nghiệm chuyên sâu với chụp bạch cầu gắn nhãn, xạ hình xương, siêu âm Doppler và/hoặc sinh thiết gan, và cân nhắc các chẩn đoán loại trừ, ví dụ bệnh Behget's, sốt địa Trung Hải, sốt giả tạo.

Chóng mặt và choáng váng: các nguyên nhân

Thỉnh thoảng, thay đổi ý thức thoáng qua hay khiếm khuyết thần kinh khu trú được mô tả như là choáng váng. Tuy nhiên hầu hết bệnh nhân với choáng váng có chóng mặt, đau đầu nhẹ, muốn xỉu/ cảm giác mất thăng bằng.

Lú lẫn mê sảng: đánh giá khi có tổn thương

Khi không chỉ định chụp hình ảnh não, có thể duy trì các biện pháp điều trị trong vài ngày. CT sọ não có thể được chỉ định để loại trừ xuất huyết dưới nhện và những bất thường cấu trúc khác nếu bệnh nhân thất bại điểu trị hoặc nặng hơn.

Buồn nôn và ói mửa: phân tích triệu chứng để chẩn đoán và điều trị

Buồn nôn là triệu chứng gặp phải trong nhiều rối loạn cũng gây nôn, nôn là một phản ứng nhằm bảo vệ khỏi việc nuốt phải các chất có hại hoặc độc hại.

Chứng rậm lông: phân tích triệu chứng

Rậm lông có thể báo hiệu một rối loạn bệnh lý và cũng có tác động tiêu cực đến lòng tự trọng của bệnh nhân, vì vậy việc nhận biết nguyên nhân và đánh giá tình trạng này là rất quan trọng.

Tiếng thổi tâm thu: phân tích triệu chứng khi nghe tim

Tiếng thổi tâm thu xảy ra trong giai đoạn co bóp của tim (tâm thu) xảy ra giữa S1, đóng van hai lá và van ba lá, và S2, đóng van động mạch chủ và động mạch phổi.

Tiêu chảy: đánh giá độ nặng và phân tích nguyên nhân

Giảm thể tích máu có thể dẫn đến tổn thương thận cấp trước thận, đặc biệt là nếu như kết hợp thêm thuốc hạ huyết áp hoặc các thuốc độc cho thận như lợi tiểu, ức chế men chuyển, NSAIDS.

Nôn ra máu: đánh giá tình trạng lâm sàng

Mọi bệnh nhân nôn ra máu có các dấu hiệu của shock hoặc có bằng chứng bệnh nhân vẫn đang chảy máu, nên tiến hành nội soi cấp cứu sau khi đã hồi sức đầy đủ cho bệnh nhân.

Suy tim sung huyết: phân tích triệu chứng

Nguyên nhân của suy tim khác nhau tùy thuộc vào chức năng thất trái (phân suất tống máu thất trái giảm hoặc bảo tồn), bên trái hoặc bên phải, hoặc cấp tính hoặc mãn tính.

Đau vùng chậu mãn tính: phân tích triệu chứng

Bất kỳ cấu trúc giải phẫu nào ở bụng hoặc xương chậu đều có thể góp phần gây ra đau vùng chậu mãn tính, sẽ rất hữu ích nếu cố gắng phân loại cơn đau là do phụ khoa hay không.

Thở khò khè: phân tích triệu chứng

Nguyên nhân gây thở khò khè phổ biến nhất ở mọi lứa tuổi là bệnh hen, và cần cố gắng loại trừ các nguyên nhân gây thở khò khè khác, đặc biệt là ở trẻ sơ sinh.

Phù hai chi dưới (chân)

Manh mối cho thấy DVT bao gồm tiền sử ung thư, cố định chi gần đây, hoặc giam ngủ ít nhất là 3 ngày sau phẫu thuật lớn, Tìm kiếm cho cách giải thích khác

Đột quỵ: phân tích triệu chứng

Đột quỵ được định nghĩa là tình trạng thiếu hụt thần kinh cấp tính kéo dài hơn 24 giờ. Các vấn đề kéo dài dưới 24 giờ được gọi là cơn thiếu máu não thoáng qua.

Định hướng chẩn đoán đau bụng cấp

Nhiều nguyên nhân nghiêm trọng của đau bụng  cấp  hoặc  có  nguồn  gốc hoặc thúc đẩy bởi một qúa trình viêm trong ổ bụng.

Phân tích triệu chứng mất ngủ để chẩn đoán và điều trị

Mất ngủ nguyên phát không phổ biến và là do rối loạn nội tại của chu kỳ ngủ thức, chứng mất ngủ thứ phát phổ biến hơn nhiều.

Run cơ: phân tích triệu chứng

Run là một trong những rối loạn vận động phổ biến nhất và được đặc trưng bởi một chuyển động dao động và thường nhịp nhàng.

Mất ý thức thoáng qua: phân tích triệu chứng lâm sàng

Xem như là mất ý thức thoáng qua nếu nhân chứng xác định có một khoảng thời gian không có đáp ứng, bệnh nhân mô tả thức dậy hoặc tỉnh lại trên mặt đất, đặc biệt không có ký ức về việc té ngã gì trước đó, hoặc có tổn thương mặt.

Bệnh nhân hen phế quản cấp: những đánh giá bổ sung khi thăm khám

Đặc điểm cần quan tâm, ví dụ hen gần tử vong trước đó, kém dung nạp điều trị. Nếu như những đặc điểm nặng vẫn tiếp tục, theo dõi ở môi trường chăm sóc tích cực với đánh giá lặp lại với các chỉ số SpO2, PEFR.

Tràn khí màng phổi: phân tích triệu chứng

Tràn khí màng phổi có hai loại chính, tự phát và không tự phát, tự phát phân thành nguyên phát hoặc thứ phát, tràn khí không tự phát là do chấn thương, do điều trị.

Điện tâm đồ trong bóc tách động mạch chủ

Điện tâm đồ có thể bình thường hoặc có những bất thường không đặc hiệu. nếu bóc tách đến lỗ động mạch vành có thể có thay đổi điện tâm đồ như nhồi máu cơ tim có ST chênh lên.

Rối loạn sắc tố da (nốt ruồi, bớt, tàn nhang) lành tính

Tàn nhang và nốt ruồi son là các đốm nâu phẳng. Tàn nhang đầu tiên xuất hiện ở trẻ nhỏ, khi tiếp xúc với tia cực tím, và mờ dần với sự chấm dứt của ánh nắng mặt trời

Mê sảng mất trí và lú lẫn: phân tích bệnh cảnh lâm sàng

Ớ những bệnh nhân đang có bệnh lý ác tính, suy giảm miễn dịch hoặc ngã gần đây mà không có chấn thương đầu rõ ràng, đầu tiên cần tìm kiếm những nguyên nhân khác gây mê sảng nhưng cũng nên CT sọ não sớm để loại trừ.

Bệnh hạch bạch huyết: phân tích triệu chứng

Các bệnh truyền nhiễm, tự miễn dịch, u hạt, ác tính hoặc phản ứng thuốc có thể gây ra hạch to toàn thân. Nguy cơ chung của bệnh ung thư ở những bệnh nhân bị bệnh hạch bạch huyết toàn thân là thấp.