Bệnh Zona (chẩn đoán và điều trị)

Những điểm thiết yếu cho chẩn đoán

Đau dọc theo các bó thần kinh và tiếp theo là xuất hiện từng nhóm mụn nước rất đau.

Thương tổn chỉ ở một bên của cơ thể, một vài thương tổn có thể xuất hiện ở ngoài vùng da bị bệnh.

Thương tổn thường khu trứ ở vùng mặt và thân mình.

Có viêm hạch vùng lân cận (không bắt buộc).

Chẩn đoán tế bào Tzanck dương tính, đặc biệt ở những thương tổn mới.

Đánh giá chung

Bệnh zona là một bệnh da có bọng nước cấp tính do virus mà virus có hình thái giống như virus thủy đậu. Bệnh thường gặp ở người lớn. Hầu hết bệnh nhân chỉ bị zona một lần. Ở những bệnh nhân có thương tổn về hệ miễn dịch, thương tổn có thể lan rộng và đe doạ tính mạng bệnh nhân. Đối với những người có nguy cơ nhiễm HIV thì tổn thương zona là một dấu hiệu báo trước có suy giảm về miễn dịch tế bào.

Lâm sàng

Đau thường có trước thương tổn bọng nước khoảng 48 giờ hoặc hơn và có thể tồn tại và tăng lên sau khi thương tổn đã xẹp. Thương tổn cơ bản là những nhóm mụn nưốc sâu, căng, khu trú một bên của cơ thể, dọc theo các đường dây thần kinh ở thân mình. Vị trí thường hay gặp nhất là thân mình và ở vùng mặt. Hạch ngoại biên lân cận có thể sưng và mềm.

Zona da không hàm ý biểu hiện của một ung thư nội tạng, hay một bệnh toàn thể, tuy nhiên, đưa ra sự nghi ngờ có kết hợp với những rối loạn suy giảm miễn dịch như AIDS hay bệnh Hodgkin.

Chẩn đoán phân biệt

Vì viêm da do độc tố của cây sồi và cây dương thường xuyên có thể gây thương tổn thành dải ở một bên cơ thể khi chạm vào cây, vì vậy cần phải chẩn đoán phân biệt với zona. Dải mụn nước thường điển hình hơn đối với viêm da tiếp xúc, còn nhóm mụn nước điển hình đối với nhiễm virus. Chúng ta cũng phải chẩn đoán phan biệt zona với các thương tổn tương tự của herpes simplex, nhưng nó kém đau hơn. Lý do chính để phân biệt giữa herpes simplex với zona là liều acyclovir được dùng trong điều trị và cớ hội tái phát sau đó. Tiền triệu đau trong zona có thể làm cho các nhà lâm sàng chẩn đoán nhầm là đau nửa đầu, nhồi máu cơ tim, đau bụng cấp, phụ thuộc vào vị trí da có tổn thương.

Biến chứng

Sự tồn tại của đau dây thần kinh, tê bì hoặc sẹo ở vùng thương tổn sau khi các thương tổn khỏi, viêm các dây thần kinh mặt và các dây thần kinh khác, có thể có viêm não. Đau dây thần kinh sau điều trị là biến chứng hay gặp nhất sau khi có tổn thương ở vùng dây thần kinh sinh ba, ở những bệnh nhân tuổi trên 60, và ở những người có suy giảm miễn dịch. Zona mắt có thể làm cho thị lực giảm.

Điều trị

Liệu pháp toàn thân

Có thể làm thuyên giảm cơn zona ở những người suy giảm miễn dịch bằng thuốc acyclovir. Người ta đã thông báo rằng bằng cả hai phương pháp tiêm tĩnh mạch và uống liều cao acyclovir (800mg 5 lần một ngày dùng trong 7 ngày) có thể đẩy mạnh tốc độ lành bệnh và làm giảm đau cấp tính khi bắt đầu điều trị trong vòng 48 - 72 giờ đầu. Bệnh nhân nên duy trì việc giữ vệ sinh tốt, và bệnh nhân có chức năng thận giảm phải được theo dõi sát xao. Phong bế thần kinh có thể có giá trị để kiểm soát đau thần kinh. Nên khám chuyên khoa mắt khi thương tổn ở nhánh thứ nhất của sợi dây thần kihh sinh ba. Không có tài liệu rõ rằng nào về phương pháp đặc hiệu để phòng chống đau dây thần kinh sau khi điều trị khỏi, mặc dù việc dùng acyclovir và corticosteroid đã được chủ trương dùng trong quá khứ.

Globulin miễn dịch với thủy đậu - zona không có hiệu quả trong zona đã rõ nhưng nó có giá trị quan trọng ở những bệnh nhân có suy giảm miễn dịch mà trước đó không bị thủy đậu và sau đó mới được tiếp xúc với thủy đậu hoặc zona.

Mục đích củạ việc điều trị zona ở những bệnh nhân suy giảm miễn dịch là phòng khả năng lan tràn của virus có đe dọa cuộc sống. Cả hai phương pháp tiêm tĩnh mạch và uống đều sẽ phòng chống sự tiến triển trong cộng đồng bệnh nhân. Tuy nhiên, điều chú ý đặc biệt và sự theo dõi sát những bệnh nhân có nhiễm HIV và có số lượng tế bào lympho T thấp, hoặc có suy dinh dưỡng, hoặc khối u lympho, hoặc những bệnh nhân đang dùng thuốc ức chế miễn dịch là rất cần thiết. Bệnh zona tiến triển phải dùng liệu pháp tiêm tĩnh mạch. Tác dụng phụ có thể là giảm chức năng thận do sự kết tinh, nôn và buồn nôn, đau bụng. Chúng ta có thể cho 7,5mg/kg cân nặng tiêm tĩnh mạch, 3 lần một ngày trong 7 ngày. Tuy nhiên rất nhiều bệnh nhân có thể được điều trị bằng acyclovir bằng cách uống lệ thuộc vào tình trạng miễn dịch của họ.

Liệu pháp lại chỗ

Hồ nước hoặc bột talc có thể có ích.

Đau dây thân kinh sau Zona

Thuốc bôi Capsaicin có thể có hiệu quả trong 50% trường hợp. Đau dây thần kinh mạn tính có thể phong bế vùng (hạch sao, ngoài màng cứng, thâm nhiễm tại chỗ, hoặc thần kinh ngoại biên) bằng Bupivacain hydrochlorid, có kèm hoặc không kèm corticosteroid. Amitriptylin, 25 mg uống 3 lần một ngày, và Fluphenazin, 1mg 4 lần một ngày cũng có thể được dung. Doxepin, 25 - 50mg 3 lần một ngày đã được thông báo là có ích. Ngủ gà có thể xảy ra khi dùng thuốc.

Tiên lượng

Bệnh tồn tại 2 - 3 tuần và không bao giờ tái phát. Người ta cho rằng tổng số ngày bị bệnh có thể được dự đoán trước bàng số ngày nhiều hơn ngày các mụn nước mới tiếp tục xuất hiện. Đau dây thần kinh vận động chiếm 2 - 3% và có thể dẫn tới tê liệt tạm thời. Không có nhóm tuổi nào là hoàn toàn không có khả năng bị đau dây thần kinh sau zona hàng năm hoặc lâu hơn, nhưng có nhiều khả năng bị đau nhiều hơn ở nhóm tuổi 60 - 69 (20%) và ở nhóm tuổi trên 70 (30%), và ở những bệnh nhân suy giảm miễn dịch. Zona mắt có thể dẫn tới mù. Dẫn chứng về zona tái phát rất hiếm và khi nghiên cứu, cho thấy virus herpes simplex mọc trên môi trường nuôi cấy.