Bệnh vảy nến

2016-06-11 11:23 PM

Bệnh vảy nến là một bệnh viêm da cấp hoặc mạn, hay gặp, lành tính, có tính chất di truyền. Có một số yếu tố trung gian gây bệnh như polyamine, protease, CAMP, các yếu tố phát triển như TGFa và leukotrien.

Biên tập viên: Trần Tiến Phong

Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương

Những điểm thiết yếu cho chẩn đoán

Dát đỏ tươi, trên có vảy trắng dày, ranh giới rõ, thường ở đẩu gối, khủyu tay và da đầu.

Thương tổn móng thường là rỗ móng, tách móng ra khỏi nền móng.

Ngứa ít trừ trường hợp vảy nến thể đảo ngược.

Có thể kèm theo đau khớp.

Có hình ảnh giải phẫu bệnh đặc biệt, nhưng thiết nghĩ không cần phải làm sinh thiết.

Đánh giá chung

Bệnh vảy nến là một bệnh viêm da cấp hoặc mạn, hay gặp, lành tính, có tính chất di truyền. Có một số yếu tố trung gian gây bệnh như polyamine, protease, CAMP, các yếu tố phát triển như TGFa và leukotrien. Tác dụng tốt nhất của thuốc cyclosporin càng tăng thêm khả năng gây bệnh vảy nến là do miễn dịch, ở vùng da bị xây xước của một số bệnh nhân vảy nến có thể có xu hướng kích thích tạo thương tổn mới (hiện tượng Koebner). Vảy nến có nhiều thể, kích thước nhỏ 3 - 10mm đường kính và thường phát ra khi bệnh nhân có stress hoặc nhiễm streptococcus đường hô hấp. Các thể nặng đôi khi đe doạ tính mạng của người bệnh (đỏ da toàn thân do vảy nến, vảy nến thể mủ lan toả) nhưng rất ít xảy ra. Nếu bệnh vảy nến thể mảng hoặc thể đỏ da toàn thân phát ra một cách đột ngột thì thường có thể kèm theo AIDS.

Lâm sàng

Thường không có triệu chứng. Vảy nến thể giọt và thể đảo ngược có thể có ngứa nhẹ. Mặc dù thương tổn vảy nến có ở mọi noi trên cơ thể, song nên khám vùng đa đầu, khủyu tay, đầu gối, lòng bàn tay, bàn chân và móng. Thương tổn là dát đỏ, ranh giới rõ, trên có vảy trắng đục. Khủyu tay, đầu gối và đầu là vị trí hay gặp. Dương vật và âm đạo có thể bị. Đôi khi thương tổn có ở mặt gấp (nách, bẹn...). Rỗ nhỏ ở móng là triệu chứng gợi ý chẩn đoán. Người ta cho rằng trong bệnh vảy nến có một đường mấu đỏ hoặc màu hồng ở kẽ mông. Không phải tất cả bệnh nhân có thương tổn ở tất cả các nơi của cơ thể, chỉ cần có một vài thương tổn là có thể chẩn đoán được. Một vài bệnh nhân chỉ có ít thương tổn ở bàn tay, và một số nơi khác rất khó cho chẩn đoán kể cả các nhà chuyên gia. Có thể có viêm khóp dạng thấp nhưng không có yếu tố thấp ở máu, các khóp ngón xa là những khóp hay bị liên quan bệnh.

Chẩn đoán phân biệt

Vảy nến là sự kết hợp của dát đỏ với vảy nến trắng đục khu trú ở khủyu tay, đầu gối và vảy ở đầu, có thương tổn ở móng. Khu trú ở mặt duỗi vả thương tổn có ranh giới rõ, trái ngược hẳn vời chàm thể tạng, ranh giới thương tổn không rõ và khu trú ở mặt gấp. Vảy nến ở da đầu cần chẩn đoán phân biệt với viêm da đầu bằng triệu chứng dát đỏ, có vảy dày và ranh giới rõ, còn viêm da mỡ thì thương tổn dát đỏ lan toả, ranh giới không rõ. Vảy nến đảo ngược và vảy nến ở móng cần chẩn đoán phận biệt với bệnh nấm candida bằng xét nghiệm tìm nấm. Triệu chứng tách móng ở vảy nến có thể tương tự bệnh nấm móng vì vậy cần kết hợp khám toàn diện với làm xét nghiệm tìm nấm rất có giá trị chẩn đoán. Triệu chứng ở da trong hội chứng Reiter có thể giống vảy nến.

Điều trị

Có nhiều phương pháp điều trị vảy nến, để chọn được phương pháp thích hợp cần dựa vào mức độ nặng nhẹ của thương tổn và hiểu rõ được nguy cơ và lợi thế của điều trị.

 

Thương tổn khu trú

Rất nhiều bệnh nhân có thương tổn khu trú ở đầu, hoặc ở khủyu tay và đầu gối, phác đồ điều trị đơn giản nhất là dùng mỡ hay steroid có tác dụng mạnh và rất mạnh. Tốt nhất là phải giới hạn việc sử dụng steroid có tác dụng mạnh, chỉ nên bôi 2 lần/ngày trong 2 - 3 tuần, rồi sau đó dùng steroid nồng độ thấp hơn và bôi thuốc hắc ín vào buổi tối, như fbtotar, LCD (hắc ín than đá, liquor carbonaic detegens) 10% trong dung dịch Nutraderm, hoặc trộn trực tiếp với kem tramcinolon 0,1%, dùng dạng này bẩn hơn steroid đơn thuần. Gen hắc ín có thể dùng một mình hoặc kết hợp với steroid. Rất hiếm khi bệnh được chữa khỏi khi dùng đơn độc một loại thuốc. Thuốc bôi corticosteroid khó làm lui bệnh, và một số bác sĩ thấy rằng sau khi dùng corticosteroid thì bệnh trở nên khó điều trị hơn khi áp dụng biện pháp khác. Chúng ta nên tránh miễn dịch nhanh và teo da khi dùng steroid kéo dài và bệnh tái phát do ngừng thuốc đột ngột. Băng bịt có thể làm sạch một số mảng thương tổn ở một số bệnh nhân. Băng bịt bằng một lớp Duoderm mỏng càng lâu càng tốt (ít nhất là 5 ngày cho đến 7 ngày) rồi lại thay. Có thể thấy sự đáp ứng điều trị trong vòng vài tuần. Có lẽ có khoảng 30 - 40%; bệnh nhân đáp ứng với phương pháp điều trị này. Anthralin là một loại thuốc khác có giá trị trong điều trị bệnh vảy nến khu trú, nhưng phải dùng đúng thuốc. Thuốc làm kích thích da, làm bẩn quần áo. Tất cả các chế phẩm của hắc ín đều nhuộm bẩn quần áo và giường.

Đối với thương tổn ở đầu, bắt đầu bằng hắc ín dạng shampoo, dùng hằng ngày nếu có thể, hoặc nizoral shampoo dùng 2 lần/tuần. Đối với vảy dày này dùng salicilic acid 6% gel (như keralyt), dung dịch P & S (phenol, dầu mỏ, và glycerin), hoặc Auocinolon acetonic 0,01%; trong dầu dùng vào tối và dùng shampoo vào buổi sáng. Để tăng tác dụng, triamcinolon hoặc fluocinolon, betamethason dipropionat, fluocinonid hoặc amcinonid và clobetasol dạng dung dịch rất có giá trị dùng cho vảy nến da đầu 2 lần/ngày. Fluocinolon có thể dùng như shampoo.

Đối với vảy nến đảo ngược, điều trị rất khó khăn, vì steroid nồng độ cao không dùng được ở các nếp gấp của da. Tuy nhiên, sự có mặt của calcipotrien dạng kem, một đồng chất của vitamin D, có tác dụng như corticosteroid nồng độ trung bình và nồng độ cao mà lại không có tác dụng phụ, có thể điều trị khỏi vảy nến thể đảo ngược. Chúng ta cũng có thể dùng thử kem hydvocortion hoặc kem desonid.

 

Vảy nến lan toả

Nếu thương tổn vảy nến lan rộng > 30% diện tích da, thì rất khó điều trị bằng thuốc bôi. Phương pháp điều trị tốt nhất đối với bệnh nhân ngoại trú là UVB 3 lần/tuần. Thương tổn sẽ sạch trong vòng 7 tuần, điều trị duy trì là cần thiết vì bệnh hay tái phát. Nếu bệnh nhân không đáp ứng với phương pháp điều trị này thì nên cho bệnh nhân vào viện và điều trị bằng phác đồ của Goeckerman. Phác đồ điều này là dùng than hoạt trước vài giờ rồi chiếu UVB, phương pháp điều trị này sẽ kéo dài được thời gian khỏi bệnh.

Điều trị bằng PUVA (psoralen và UVB - UVA là tia cực tím có bước sóng dài 320 - 400 nm, giống như ánh sáng đèn) có xu hướng điều trị lâu dài vì phải điều trị duy trì. Tỷ lệ tái phát là khoảng 63% trong vòng 1- 6 tháng. Liều tia cực tím bị tích lũy, và không biết tổng liều an toàn là bao nhiêu. Tỷ lệ bị ung thư da tăng lên ở những người có màu da trắng hoặc những người đã được chiếu tia X trước đó hoặc người đã điều trị UVA liều cao, với số lượng ung thư tế bào gai tăng 50%, bệnh nhân có loạn sản thượng bì sau khi điều trí bằng PUVA, và hay gặp nốt ruồi bất thường. Có thể có sự già hóa nhanh chóng của da ở người có da trắng. Đe doạ đục thủy tinh thể, nhưng chưa có một trường hợp nào được thông báo nếu như có bảo vệ mắt bằng kính râm trong quá trình điều trị PUVA. Rất hiếm chuyển ANA dương tính và gây lupút đỏ dạng đĩa.

Không nên dùng PUVA đơn thuần, nên kết họp với thuốc khác như với etretinat hoặc methotrexat trong vài tuần. Không nên dùng corticosteroid ngoài đường uống trừ những trường hợp rất nặng, vì có khả năng gây vảy nến thể mủ. Methotrexat là loại thuốc rất có tác dụng trong trường họp nặng với liều 25mg 1 lần/tuần hoặc chiá thành liều nhỏ cứ 12 giờ uống một lần, 3 liều một lần/tuần, sinh thiết gan phải được làm khi mới bắt đầu điều trị bằng methotrexat và sau đó làm 1 năm 1 lần nếu như dùng lâu dài. Thông thường lần sinh thiết đầu tiên làm vào lúc bệnh nhân đã bắt đầu quen thuốc và đáp ứng thuốc.

Etretinat một retinoid tổng họp, cũng có giá trị trong điều trị vảy nến, nhưng tốt nhất đối với vảy nến thể mủ với liều 0,5 - 1mg/kg/ngày, tiếp theo là dùng cho thể đỏ da toàn thân, vảy nến thể mảng và vảy nến thể khớp. Phải kiểm tra chức năng gan và lipid máu trong quá trình điều trị. Thuốc có thời gian bán hủy dài. Phì đại xương lan toả không rõ nguyên nhân (hội chứng DISH) đã được thông báo ở những trường họp dùng thuốc liều cao kéo dài, nhưng ý nghĩa lâm sàng thì chưa rõ. Chỉ có những trường hợp đặc biệt thì mới lên dùng cho phụ nữ ở tuổi sinh nở. Acetretin (etrein), là thể hoạt hóa của etretinat có thời gian bán hủy ngắn, và người ta đang chờ đợi rằng chất này sớm có bán ở Mỹ. Tuy vậy, một lượng nhỏ tiền chất etretin được tìm thấy ở máu của bệnh nhân được điều trị duy nhất bằng acetretin, đặc biệt ở người uống rượu. Vì vậy người ta vẫn chưa biết có thật an toàn đối với phụ nữ không nếu như sau khi dùng thuốc acetretin mà mang thai. Nói chung không lên dùng retinoid một mình như một loại thuốc điều trị duy nhất.

Cyclosporin cho thấy có nhiều hứa hẹn trong việc điều trị bệnh vảy nến thể nặng, nhưng tái phát vẫn thường gặp sau khi ngừng thuốc, sự an toàn của thuốc và tác dụng gây u lympho vẫn chưa được xác định. Trong một nghiên cứu người ta dùng sulfasalazin 1g x 3 lần/ngày thì thấy 8 trong số 23 bệnh nhân tiến triển, rõ rệt. Do vậy sulfasalazin có thể dùng cho những bệnh nhân không muốn hoặc không chịu được những loại thuốc độc hơn.

Việc điều trị vảy nến trên bệnh nhân bị AIDS có một vài điểm đang còn tranh cãi vì nghiên cứu in vitro thấy rằng virus HIV có thể trở hên hoạt động bởi tỉa UVA và UVB, bất chấp thông báo của một số trung tâm nói rằng UVB rất tốt trong điều trị vảy nến trên bệnh nhân AIDS. Những bệnh nhân này không đáp ứng với thuốc bôi mà có thể điều trị bằng etretinat 25 - 50mg/ngày, có thể kết họp thêm UVB khi cần, PUVA và methotrexat thường không được dùng cho những bệnh nhân này.

Tiên lượng

Bệnh tiến triển mạn tính và không thể tiên đoán trước được, và bệnh thường chống lại việc điều trị.

Bài viết cùng chuyên mục

Nấm tóc: chẩn đoán và điều trị

Hầu hết các trường hợp nhiễm nấm đều không có triệu chứng. Các thương tổn giống chốc và kerion có thể nổi bật bằng sự đau đớn. Cần khám tất cả các trương hợp có vảy mà không có viêm.

Bệnh dày sừng do ánh nắng

Phương pháp điều trị nhanh và có hiệu qủa là dùng nitơ lỏng. Thương tổn bị đông lạnh sau vài giây khi dùng tăm bông nhúng trong nitơ lỏng hoặc bằng phương pháp phun.

Tàn nhang và nốt ruồi, dày sừng da mỡ

Những thương tổn này thường tăng số lượng tế bào sắc tố, và chúng không bị nhạt màu đi khi không còn tiếp xúc với ánh nắng, chúng được coi như tất cả các thường tổn sắc tố khác.

Bệnh Bowen và bệnh Paget

Bệnh tiến triển lành tính, nhưng khi những thương tổn này phát triển thành ung thư tế bào gai xâm lấn, thì cắt bỏ hoặc chỉ định phương pháp điều trị khác.

Viêm da do ánh nắng

Phản ứng viêm da cấp tính, nếu đủ nặng thường kèm theo đau, triệu chứng đường ruột, khó chịu và thậm chí kiệt sức, điều này ít xẩy ra.

Hạt cơm: chẩn đoán và điều trị

Một số tổn thương giống hạt cơm ở các vùng da tiếp xúc ánh mặt trời thực tế lại là các ung thư tế bào gai và dày sừng quá sản do ánh nắng.

Nấm kẽ: chẩn đoán và điều trị

Thương tổn nấm kẽ khu trú hạn chế ở bẹn và kẽ mông và thông thường thương tổn tiến triển âm ỉ hơn nấm thân và nấm hình vòng. Bình thường ít thương tổn.

Bệnh Pemphigus: chẩn đoán và điều trị

Các tổn thương thường xuất hiện đầu tiên ở các màng niêm mạc miệng, và những tổn thương này nhanh chóng trở nên bị trợt da.

Ung thư tế bào đáy

Một số ít tổn thương có thể loét và gây một sự phá hủy lớn, cuối cùng xâm nhập các cấu trúc sống và hiếm khi xâm nhập vào não, gây tử vong.

Hồng ban ly tâm mãn tính

Ở trung tâm thương tổn nơi bị cắn thì lành, để lại một viền đỏ, nó cũng có thể nổi lên, tạo mụn nước hoặc hoại tử.

Viêm da dạng herpes

Bệnh nhân có viêm ruột nhạy cảm với gluten, nhưng đôi với phần lớn bệnh nhân không có biểu hiện lâm sàng.

Viêm da thần kinh: liken thường mạn tính

Cách giải thích cổ điển về viêm da thần kinh là biểu hiện một chu kỳ ngứa gãi tự hết, nhưng không có bằng chứng cho rằng đây là nguyên nhân duy nhất gây nên do thói quen của bệnh nhân.

Chàm thể tạng: bệnh da có vảy

Chàm thể tạng có hình thái và tỉ lệ khác nhau ở lứa tuổi khác nhau, vì hầu hết bệnh nhân chàm thể tạng có da khô và bong vảy ở một vài thời điểm nên bệnh này được thảo luận ở bệnh da có vảy.

Loét da do tỳ đè

Nếu vết loét lan rộng rất nhanh có thể là loét của viêm da mủ hoại tử kết hợp với bệnh viêm đường ruột.

Sarcoma Kaposi: chẩn đoán và điều trị

Các tổn thương sarcoma Kaposi ở nhóm bệnh nhân này thường kèm theo thương tổn ở phổi và đường dạ dày ruột cũng như da.

Liken phẳng: chẩn đoán và điều trị

Một dạng đặc biệt của liken phẳng là các dạng trợt. Trên lòng bàn tay hoặc lòng bàn chân nó có thể làm mất khả năng hoạt động.

Nguyên tắc điều trị bệnh ngoài da

Các thuốc bôi kháng sinh, neomycin là loại thuốc có khả năng gây cảm ứng lớn nhất. Dephenhydramin, Benzocain và Ethylenediamin là những chất có trong thành phần của của thuốc bôi cũng dễ gây dị ứng.

Viêm quầng: chẩn đoán và điều trị

Thương tổn không bao giờ hóa mủ và hoại tử và khi khỏi không để lại sẹo. Bệnh có thể biến chứng gây rách da tạo cơ hội cho vi khuẩn xâm nhập.

Bớt bẩm sinh, bớt loạn sản, bớt xanh

Một lần nữa, ta cần nhấn mạnh mục tiêu của các bác sĩ không chuyên khoa là xác định được các bớt không bình thường chứ không cần thiết phải xác định đây là loại bớt gì.

U mềm lây: chẩn đoán và điều trị

Các tổn thương có thể lan rộng do tự nhiễm. Trong hoạt động tình dục, chúng có thể giới hạn ở vùng sinh dục như dương vật, mu, và mặt trong đùi.

Bệnh nấm candida da và niêm mạc

Cần chẩn đoán phân biệt với viêm kẽ, viêm da đầu, nấm kẽ, vảy nến thể đảo ngược và bệnh nấm Corynebacterium minutissimum.

Các thương tổn ở da do động vật chân đốt

Trong các kẽ hở của giường và đồ gỗ, các vết cắn có xu hướng theo đường thẳng hoặc thành đám. Mày đay sẩn là một tổn thương đặc trưng cho các vết cắn của rệp.

Chẩn đoán các bệnh lý da

Tiền sử cũng rất quan trọng trong việc đánh giá sự thất bại trong điều trị. Đối với chuyên khoa ngoài da, trong phần tiền sử này cần có chi tiết cụ thể về cách bệnh nhân đã sử dụng các thuốc bôi như thế nào.

Ban nấm da: dị ứng hoặc nhạy cảm với nấm

Ngứa là triệu chứng duy nhất. Thương tổn cơ bản là từng nhóm mụn nước, thường khu trú ở mô cái và mô út. Đôi khi thương tổn khu trú ở mu bàn tay thậm chí có thể ở toàn thân.

Nấm thân hoặc nấm hình vòng

Xét nghiệm nấm dương tính đã phân biệt được bệnh nấm thân với các thương tổn có hình tròn khác như vảy nến, luput đỏ, giang mai, họng ban đa dạng và vảy phấn hồng Gibert.