- Trang chủ
- Sách y học
- Hồi sức cấp cứu toàn tập
- Rắn độc cắn
Rắn độc cắn
Băng ép, không thắt garô: phải đặt ngay sau khị bị cắn. Băng ép quá chậm, sau 30 phút, không còn kết quả nữa. Vì vậy, khi bị rắn cắn vào chân.
Biên tập viên: Trần Tiến Phong
Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương
Đại cương
Các rắn độc thuộc về hai họ
Họ có móc cố định, gồm có các loại: Elapidae và Hydrophiidae.
Họ có móc di động, gồm có các loại: Crotalidae và Viperidae.
Các loại rắn độc chính
Họ rắn biển: Hydrophiidae (đầu tròn, đuôi dẹt), Hydrophis, Lapemis.
Ở Việt Nam có 13 loại rắn biển như: Hydrophis cyanocinctus, Hydrophis fasciatus, Lapemis hardwickii.
Họ rắn hổ: Elapidea (đầu tròn, vẩy đầu rất to, không có vẩy móc ở trung gian vảy mũi và vảy trước ổ mắt). Acathopis, Aspidelaps, Bungarus, Amonsia, Dendroaspis, Desnisonia, Elaps, Hemachatus, Micrurus, Naja (Cobra), Notechis, Psendechis.
Ở Việt Nam có cạp nong (Bungarus íasciatus); cạp nia (Bungarus candidus); hổ chúa (Ophiophagus hannah, KingCobra) thấy ở cả 3 miền, không có vòng kính đầu; hổ phì (naja naja atra ở miền Bắc, đầu có một vòng kính trắng có gọng, naja naja kaouthia ở cả 2 miền, đầu có một vòng kính trắng không có gọng; hổ mèo (Naja naja siamensis) ở miền Nam, đầu có hai vòng kính.
Họ rắn lục có hổ má Crotalidae (đầu nhọn, có hổ má, đuôi có một bộ phận rắn như sừng, khi quẫy có thể kêu thành tiếng): Ancistrodon, Agkistrodon, Bothrops, Crotalus, Lachesis, Trimeresurus.
Họ rắn lục Viperidae (đầu nhọn, không có hõm nhỏ, đồng tử dài và đứng dọc, vẩy đầu nhỏ): Actrataspis, Bitis, Cansus, Cesastes, Echis, Vipera, Việt Nam có rắn lục xanh đầu và đuôi đỏ.
Trimeresurus albolabris, lục đất, rắn chàm quạp (Agkistrodon rhodostoma) và rắn lục mũi hếch (Agkistrodon acutus).
Rắn ở Việt Nam có khoảng 135 loài, trong đó có 25% là rắn độc.
Độc tính
Thành phần của nọc rắn rất phức tạp: gồm các enzym, một số protein, muối vô cơ và một số chất hữu cơ.
Enzym
Proteinase, hyaluronidase, monoaminoxydase, cholinesterase, phospholipase, phosphatase.
Độc tố protein
Neurotoxin (độctố thần kinh) tác dụng lên các synap thần kinh có và các dây thần kinh. Độc tố này có nhiều ỏ rắn hổ.
Cardiotoxin (đối với tim).
Hemolysin (gây tan huyết).
Hemorragin (gây chảy máu).
Coagulin (gây đông máu).
Các độc tố gây rối loạn đông máu có nhiều ở rắn lục:
Các protein của nọc rắn còn có khả năng gây dị ứng, sốc phản vệ.
Độc tính của nọc rắn còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, loài rắn, nơi cắn, rắn non hay già, tình trạng nọc độc của rắn, sức khoẻ và tuổi của nạn nhân.
Triệu chứng
Đối với Elapide và Hydrophiidae
Dấu hiệu tại chỗ rắn cắn rất ít.
Dấu hiệu toàn thân rất nặng ngay trong giờ đầu khó chịu, buồn nôn, vã mồ hôi, khó thở do liệt hô hấp, liệt dây thần kinh sọ não, rối loạn cơ tròn, hôn mê rồi cuối cùng ngừng thở, ngừng tim.
Đối với Viperidae và Crotalidae
Dấu hiệu tại chỗ rất dữ dội mặc dù vết cắn nhỏ, phù to, phù cứng, chảy thành dịch đỏ. Sau 6 giờ, toàn chi bị sưng to, tím. Sau 12 giờ chi bị hoại tử, da phồng rộp lên chứa đầy nhóc đỏ. Tổn thương nặng dần lên, 2 - 3 ngày sau có thể dẫn đến hoại thư, nhiễm khuẩn, loét mục.
Dấu hiệu toàn thân: chóng mặt, ngất, lo lắng, sợ hãi, tình trạng sốc.
Rốì loạn đông máu: đông máu rải rác trong lòng mạch, tan máu xuất huyết khắp nơi.
Rối loạn tiêu hoá.
Rối loạn thân nhiệt.
Vô niệu
Chẩn đoán
Có thể nhận dạng rắn qua các dấu hiệu lâm sàng:
Triệu chứng |
Hổ phi |
Hổ chúa |
Cạp nong |
Cạp nia |
Rắn lục |
Tại chỗ |
|
|
|
|
|
Đau buốt |
+ |
+ |
- |
- |
+++ |
Phù nể |
+++ |
+++ |
|
|
+++ |
Hoại tử |
++ |
|
- |
- |
+++ |
Sụp mi |
± |
± |
+ + |
+++ |
|
Giãn đồng tử |
+ |
+ |
++ |
+++ |
- |
Liệt chi |
+ |
+ |
++ |
+++ |
- |
Liệt cơ hô hấp |
+ |
+ |
++ |
+++ |
- |
RL đông máu |
+ |
- |
- |
- |
++ |
Ghi chú: +++: chắc chắn; ++: rõ; +: ít; -: không.
Không để nạn nhân tự đi, tự chạy.
Xử trí
Tại chỗ
Loại trừ nọc ra khỏi cơ thể:
Băng ép, không thắt garô: phải đặt ngay sau khị bị cắn. Băng ép quá chậm, sau 30 phút, không còn kết quả nữa. Vì vậy, khi bị rắn cắn vào chân, nạn nhân không nên chạy làm mất thời gian và nọc dễ khuyếch tán nhanh vào cơ thể. Phải băng ép ngay và kêu cứu, để người khác đến sơ cứu và vận chuyển đi bệnh viện. Rửa vết cắn bằng nước Javel 1/10 hay thuốc tím 0,1% (để khử độc). Nếu nhà xa trung tâm y tế, có thể rạch ngay tại chỗ rắn cắn bằng dao sạch đã khử khuẩn sâu 5mm, dài 10mm, rồi hút máu bằng bơm tiêm 20ml.
Tiêm huyết thanh chống nọc (đặc hiệu) phải tiêm ngay sau khi bị rắn cắn. Tiêm tĩnh mạch 80 - 200ml. Mỗi giờ 10ml cho đến khi có tác dụng. Nếu nghi ngờ cơ địa quá mẫn, tiêm tĩnh mạch 40 mg Solumedrol sau đó truyền tĩnh mạch 160mg.
Phải chú ý đến phản ứng miễn dịch có thể xảy ra nếu nạn nhân đã được tiêm một loại huyết thanh trị liệu nào đó từ trước. Lúc đó phải dùng phương pháp giảm nhậy cảm Besredka liều đầu l/10ml, liều thứ hai: 3 phút sau 1/4ml, liều thứ ba: 5 phút sau: toàn bộ huyết thanh.
Điểu trị triệu chứng và hồi sức
Chông phù: corticoid tại chỗ, tia hồng ngoại.
Chống loét mục, băng da bằng dung dịch Dakin pha loãng 1/3 nhỏ giọt vào vết thương.
Chống sốc bằng corticoid tĩnh mạch, truyền dịch, truyền máu.
Chống sốc, các rối loạn đông máu, tan máu, dựa vào các xét nghiệm toàn bộ về đông máu, TEG, fibrin, prothrombin, sức bền hồng cầu, hematocrit, bilirubin, trực tiếp, gián tiếp.
Đông máu trong lòng mạch, có thể dùng heparin kết hợp với truyền máu.
Huyết tán: truyền máu, thay máu, lợi tiểu (furosemid, manitol).
Hôn mê, liệt hô hấp: đặt nội khí quản, mở khí quản, thở máy.
Chống loạn nhịp tim.
Tóm lại: sự thành công của cấp cứu rắn cắn hiện nay phụ thuộc vào:
Khả năng hay không có khả năng tiêm huyết thanh chống nọc đặc hiệu.
Sơ cứu và cấp cứu nhanh chóng, có hiệu quả.