- Trang chủ
- Chẩn đoán & điều trị
- Chẩn đoán và điều trị bệnh do ký sinh đơn bào và giun sán
- Nhiễm sán lá gan Clonorchis và Opisthorchis
Nhiễm sán lá gan Clonorchis và Opisthorchis
Các biến chứng bao gồm sỏi đường mật trong gan có khả năng dẫn đến viêm mủ đường mật tái phát, áp xe đường mật, hoặc viêm nội mạc các nhánh tĩnh mạch cửa.
Biên tập viên: Trần Tiến Phong
Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương
Nhiễm Clonorchis smensis - sán lá gan Trung Quốc - lưu hành ở các vùng của Nhật Bản, Triều Tiên, Trung Quốc; Đài Loan, Đông Nam Á, và phần viễn đông của nước Nga. Trên 20 triệu người bị nhiễm bệnh. Nhiễm opisthorchis là do các loại sán thuộc giống opisthorchis gây nên, phần lớn là o. felineus (Trung, Đông, Nam Châu Âu; Đông Á; Đông Nam Á; Ấn Độ) hoặc o. viverrini (Thái Lan; Lào; Việt Nam), về mặt lâm sàng và dịch tễ học, nhiễm opisthorchis và nhiễm clonorchis rất giống nhau.
Một số loài ốc bị nhiễm bệnh khi ăn phải trứng sán thải vào nước theo phân của người và súc vật. Các thể ấu trùng giải phóng khỏi ốc; xâm nhập vào cơ của hàng loạt các loài cá nước ngọt, và tạo thành kén như ấu trùng nang (metacecariae). Động vật hoang dại hoặc gia súc ăn cá - bao gồm cả chó, mèo và lợn - và người duy trì chu kỳ sống của sán. Người bị bệnh khi ăn các loại cá này ở dạng sống hoặc chưa nấu chín. Làm gỏi cá, hun khói hoặc phơi khô có thể không giết được các âu trùng nang. Trong cơ thể người các cá thể sán ra khỏi kén trong tá tràng và di chuyển theo đường mật đến các nhánh đường mật cỡ vừa và nhỏ, nhưng cũng đi vào các đường mật lớn hơn và túi mật; phát triển và tồn tại ở đó cho đến hết đời (15 - 25 năm), thải trứng theo mật. Về kích thước sán dài 7 - 20 x 1,5 - 3 mm. Trong giai đoạn bệnh mạn xuất hiện dày đường mật tiến triển, xơ rìa đường mật, giãn đường mật; ứ mật và nhiễm trùng thứ phát. Xơ hóa nhẹ xuất hiện trong hệ thống tĩnh mạch cửa.
Phần lớn bệnh nhân chỉ có một vài con sán và không có triệu chứng. Trong số những bệnh nhân có triệu chứng, có 2 loại hội chứng cấp tính và mạn tính. Các triệu chứng cấp tính xuãt hiện sau khi sán chưa trưởng thành đi vào đường mật và có thể kéo dài tới vài tuần. Các biểu hiện bao gồm mệt mỏi, sốt nhẹ, gan to, mềm, đau ở vùng gan hoặc thượng vị, nổi mẩn ngoài da, đau khớp, tăng bạch cầu, tăng bạch cầu ái toan, tăng alanin aminotransferase huyết thánh và hoàng đảm. Hội chứng cấp thường khó chẩn đoán, do trứng sán không xuất hiện trong phân trước 3 - 4 tuần sau khi các triệu chứng khởi phát.
Trong giai đoạn mạn tính, các biểu hiện bao gồm mệt mỏi, chán ăn, đau thượng vị, ỉa chảy, sốt nhẹ kéo dài, đau hạ sườn phải thất thường, nhạy cảm đau vùng gan, và gan to tiến triển; các xét nghiệm chức năng gan bình thường trừ các ca bệnh nặng.
Các biến chứng bao gồm sỏi đường mật trong gan có khả năng dẫn đến viêm mủ đường mật tái phát, áp xe đường mật, hoặc viêm nội mạc các nhánh tĩnh mạch cửa. Mặc dù bắt đầu bằng các ổ tại chỗ quá trình này dần dần có thể dẫn đến phá hủy nhu mô gan, xơ hóa, và xơ gan cùng hoàng đảm và cổ trướng ở một số bệnh nhân. Viêm túi mật mạn tính, sỏi mật, túi mật giãn và giảm chức năng có thể xuất hiện. Các con sán còn có thể di trú vào ông tụy, gây viêm tụy cãp hoặc sỏi tụy. Ung thư đường mật được thấy là có liên quan đến nhiễm sán clonorchis và opisthorchis kéo dài.
Chẩn đoán dựa trên việc tìm thấy các trứng sán đặc trưng trong phân (có thể cần xét nghiệm nhiều lần) hoặc dịch tá tràng (độ nhạy đạt gần 100%). Trong giai đoạn mạn, số lượng bạch cầu thay đổi theo tình trạng của bệnh; có thể có tăng bạch cầu ái toan. Trong bệnh nhiễm sán nặng, số lượng trứng trong một gram phân có thể không phản ánh số lượng sán thực nhiễm. Trong giai đoạn bệnh mạn tiến triển, (1) các xét nghiệm chức năng gan sẽ phản ánh tổn thương nhu mô; (2) CT và siêu âm có thể cho thấy tình trạng giãn lan toả các đường mật nhỏ trong gan trong khi các đường mật lớn trong và ngoài gan bình thường hoặc giãn rất nhẹ, và (3) chụp đường mật qua gan có thể cho thấy hệ thống đường mật bị chít hẹp và giãn xen kẽ, với hình ảnh sán là các bóng cản.
Trong số các xét nghiệm huyết thanh học đã được đánh giá, ELISA là phương pháp ưu tiên (độ nhạy 77%); tuy nhiên trừ khi sử dụng kháng thể đơn dòng đặc hiệu, phản ứng chéo thường gặp với nhiễm các loại sán lá và sán dây khác, lao và ung thư gan.
Thuốc điều trị lựa chọn là praziquantel. Với liều 25 mg/kg ba lần /ngày, trong 2 ngày (cách nhau 4 - 6 giờ), tỷ lệ khỏi trên 95% có thể dự báo cho bệnh sán clonorchis. Điều trị một ngày có thể là đủ cho nhiễm sán opisthorchis. Albendazol, ở liều 10 mg/kg hai lần/ngày trong 7 ngày, tỏ ra ít hiệu quả hơn và cần điều trị kéo dài hơn mebendazol, ở liều 30 mg/kg trong 20 - 30 ngày, đôi khi cũng có tác dụng.
Bệnh ít khi gây tử vong, nhưng bệnh nhân ở giai đoạn bệnh tiến triển và rối loạn chức năng gan dễ dàng mắc các bệnh khác. Tiên lượng tốt đối với bệnh nhẹ và vừa.
Bài viết cùng chuyên mục
Bệnh giun chỉ Onchocera
Ngứa da có thể nặng, dẫn đến xước da và liken hóa; các biểu hiện khác bao gồm biến đổi sắc tố, nổi các nốt sẩn, có vẩy, teo da, sự hình thành các túi da, và viêm nhiễm cấp tính.
Bệnh do các amip gây bệnh không ký sinh
Amip gây bệnh có khả năng xâm nhập hệ thần kinh trung ương qua tấm sàng. Thời kỳ ủ bệnh dao động từ 2 đến 7 ngày.
Điều trị và tiên lượng các cơn sốt rét cấp
Sốt rét falciparum nặng yà có biến chứng là một cấp cứu nội khoa cần điều trị nội trú, chăm sóc tích cực và điều trị thuốc sốt rét bắt đầu đương tĩnh mạch càng sớm càng tốt.
Bệnh do Toxoplasma
Phần lớn nhiễm toxoplasma diễn ra, dưới dạng bệnh sốt cấp tính đa cơ quan, không nặng, giống như bệnh tăng bạch cầu đa nhân nhiễm trùng.
Nhiễm Leishmania da
Chẩn đoán xác định dựa trên việc nhận biết ký sinh gây bệnh. Nếu có thể, việc xác định loài phải được thực hiện bằng các phương pháp phân tử.
Nhiễm leishmania nội tạng
Chẩn đoán phân biệt bao gồm ung thư máu, u lympho, lao, bệnh Brucella, sốt rét, thương hàn, bệnh sán máng, nhiễm trypanosomia Châu Phi, viêm nội tâm mạc nhiễm khuẩn, xơ gan, và các bệnh khác.
Bệnh do nhiễm Giardia
Chẩn đoán dựa trên việc xác định kén hoặc thể thực bào trong phân hoặc dịch tá tràng. Việc phát hiện có thể khó khăn, do số kén thải ra thay đổi đáng kể theo ngày.
Bệnh giun tóc: bệnh giun roi ngựa
Bệnh nhân nhiễm giun nhẹ không triệu chứng không cần phải điều trị. Trường hợp nhiễm giun nặng hơn hoặc có triệu chứng, điều trị mebendazol, albendazol hoặc oxantel.
Bệnh do Trypanosoma châu phi
Nhiễm Tb rhodesiense chủ yếu là bệnh của động vật săn được, người nhiễm bệnh đơn phát. Người là vật chủ chủ yếu của Tb gambiense.
Bệnh do amip
Trước kia được coi là một loại ký sinh trùng có khả năng gây bệnh khác nhau, quan điểm chung hiện nay là có hai loài khác biệt dù cấu trúc giống nhau.
Bệnh ấu trùng di trú ở da
Chẩn đoán dựa trên hình dạng đặc trưng của các tổn thương và biểu hiện tăng bạch cầu ái toan thường đi kèm theo. Sinh thiết thường không được chỉ định.
Nhiễm giun Angiostrongylus cantonensis
Xét nghiệm dịch não tủy thường cho thấy tăng protein, tăng bạch cầu ái toan, đường bình thường. Đôi khi, có thể tìm thấy giun trong dịch não tủy.
Nhiễm sán lá ruột (Fasciolopsiasis)
Chẩn đoán dựa trên việc xác định các trứng sán đặc trưng, hoặc đôi khi các sán trưởng thành trong phân. Tăng bạch cầu đi kèm với tăng vừa phải bạch cầu ái toan là dấu hiệu thường gặp.
Nhiễm sán lá gan (Fascioliasis)
Ở người, các ấu trùng nang ra khỏi kén, xâm nhập và di chuyển qua gan, và trưởng thành trong các ống mật. Ở gan chúng gây hoại tử nhu mô tại chỗ và tạo áp xe.
Nhiễm sán lá phổi (paragonimiasis)
Trong phổi, các cá thể sán bị bao bọc bởi tổ chức xơ và u hạt, tạo thành các kén đường kính tới 2cm. Tổn thương này, thường có lỗ mở vào phế quản, có thể bị vỡ sau đó
Nhiễm sán dây
Hiện chưa có các xét nghiệm huyết thanh học cho các bệnh nhiễm sán dây, xét nghiệm ELISA phát hiện các kháng nguyên trong phân hiện đang được nghiên cứu.
Nhiễm giun anisakia
Nhiễm giun anisakia xuất hiện trên toàn thế giới, nhưng đại bộ phận các ca bệnh được thông báo từ Nhật Bản và Hà Lan, một vài ca ở Hoa Kỳ, Scandinavia, Chile, và một số nước ăn cá khác.
Bệnh giun lươn
Tình trạng tự nhiễm ở người, một hiện tượng có lẽ xuất hiện với tỷ lệ thấp ở phần lớn các bệnh nhân, là một yếu tố quan trọng xác định số lượng giun.
Bệnh giun rồng
Các áp xe lạnh, sâu có thể xuất hiện tại chỗ giun chết, không ra ngoài. Nhiễm trùng khớp cổ chân và khớp gối là các biến chứng thường gặp, gây biến dạng khớp.
Bệnh do ấu trùng sán lợn (cysticercus)
Chẩn đoán phân biệt bao gồm u lao, u, bệnh nang nước, viêm mạch, các bệnh nhiễm nấm mạn tính, bệnh do toxoplasma, và các bệnh nhiễm ký sinh trùng khác, và giang mai thần kinh.
Bệnh giun móc
Nhiễm giun móc, phân bố rộng rãi ở các vùng ẩm ướt nhiệt đới và cận nhiệt đới và gặp lẻ tẻ ở Đông Nam Hoa Kỳ, là do Ancylostoma duodenale và Necator americanus gây nên.
Bệnh ấu trùng di trú nội tạng: bệnh giun toxocara
Phương pháp phòng bệnh ở người tốt nhất là điều trị định kỳ chó con, mèo con, chó và mèo mẹ đang trong thời kỳ cho con bú, bắt đầu từ 2 tuần sau khi đẻ.
Sốt rét
Ngay từ khi khởi phát hoặc trong quá trình bệnh, các cơn sốt có thể biểu hiện tính chu kỳ cách nhật trong sốt rét vivax, oval, hoặc falciparum, hay tính chu kỳ cách hại ngày trong sốt rét malariae.
Nhiễm coccidium và microsporidia
Nhìn chung các dạng ỉa chảy do các vi sinh coccidium và microsporidium gây ra không thể phân biệt được với nhau trên lâm sàng.
Bệnh nang chùm
Bệnh nang chùm là bệnh nhiễm giai đoạn ấu trùng của sán E. chinococcus multilocularis, chỉ phân bố ở Bắc bán cầu. Vòng đời của sán bao gồm cáo là vật chủ cuối cùng.