Bệnh học can đởm

2013-04-15 11:24 PM

Gió và sấm sét là hiện tượng tự nhiên cùng xuất hiện. Sấm sét tượng cho quẻ Chấn, Do đó, người xưa cho là Can Đởm có quan hệ với nhau.

Biên tập viên: Trần Tiến Phong

Đánh giá: Trần Trà My, Trần Phương Phương

Chức năng sinh lý tạng can và phủ đởm

Theo Kinh Dịch, tạng Can ứng với quẻ Chấn của Hậu thiên bát quái.

Tượng của quẻ Chấn là tiếng sấm sét, báo hiệu sự xuất hiện của vạn vật, của sự sống.

Là báo hiệu sự đánh thức, khẳng định mùa đông đi qua, mùa xuân tới với sự sống bắt đầu. Do đó, tạng Can chủ về mùa xuân, mùa mà vạn vật trỗi dậy, cây cỏ bắt đầu xanh tươi, chủ vệ mộc, chủ về sự sinh. Vì tạng Thận (ứng với quẻ Khảm) thuộc Thủy, là nguồn gốc của sự sống cho nên Thận Thủy hàm dưỡng Can Mộc.

Quẻ tượng trưng cho sấm sét, làm chấn động mọi vật, mọi loài. Do đó, Can chủ thịnh nộ.

Mọi vật, mọi loài đều xuất ra ở Chấn. Do đó, Can chủ sự khởi động, chủ sự vận động. Vì thế trong châu thân, phần cân do Can làm chủ.

Sấm sét và gió là hiện tượng tự nhiên của trời đất. Người xưa cho rằng sấm sét khởi động rồi thì gió sẽ trỗi lên. Do đó Can chủ sinh phong. Gió đến thì xua tan mây mù, băng giá và kết thúc bằng trời quang mây tạnh, làm cho sự vật hoạt động đạt đến cái tốt đẹp nhất. Ứng với trong cơ thể con người, Can làm cho mọi hoạt động của các tạng, phủ, khí, huyết… đạt đến cái cần đến, cái tốt đẹp của nó. Vì thế, người xưa quy nạp chức năng sơ tiết thuộc vào Can, do Can làm chủ.

Theo Kinh Dịch, phủ Đởm ứng với quẻ Tốn của Hậu thiên bát quái. Quẻ được giải thích như sau:

Tượng của quẻ Tốn là gió. Gió và sấm sét là hiện tượng tự nhiên cùng xuất hiện. Sấm sét tượng cho quẻ Chấn (ứng với tạng Can). Do đó, người xưa cho là Can Đởm có quan hệ với nhau.

Gió đến xua tan mây mù băng giá, làm cho mọi hoạt động đều suôn sẻ, tốt đẹp. Do đó, như đã bàn ở tạng Can (quẻ Chấn), Can và Đởm còn chủ sự sơ tiết. 

Chức năng sinh lý tạng can

Can chủ sơ tiết:

Can có tác dụng thăng phát (sơ), thấu tiết (tiết), chịu trách nhiệm về sự điều đạt khí cơ của bệnh nhân. Chức năng sinh lý này của tạng Can có ảnh hưởng rõ rệt đến tình trạng tâm sinh lý của cơ thể. Chức năng sơ tiết của Can nếu thông sướng điều đạt thì tâm trạng sảng khoái, người thấy nhẹ thênh. Còn ngược lại, khi chức năng này bị rối loạn, người bệnh cảm thấy bực dọc, dễ nổi giận, dễ cáu gắt.

Can tàng huyết:

Can có công năng dự trữ huyết dịch và điều tiết huyết lượng. Khi hoạt động thì huyết do Can tàng trữ được đem cung ứng cho các tổ chức khí quan có nhu cầu. Khi ngủ hoặc nghỉ ngơi thì huyết dịch lại trở về trú ở Can tạng. Do đó khi rối loạn chức năng này thì sẽ xuất hiện triệu chứng ngủ khó, xuất huyết.

Can chủ cân, tinh ba của nó thể hiện ở móng tay, móng chân:

Chức năng này của can chi phối toàn bộ vận động của cơ thể, có liên quan đến vận động của cơ, xương, khớp… cân lại dựa vào sự dinh dưỡng của huyết do Can mang lại.

Chức năng này của Can khi bị rối loạn.

Có thể do Can huyết không đủ, không hàm dưỡng được cân thì xuất hiện các triệu chứng đau ở gân, co duỗi khó khăn cũng như co cứng co quắp.

Ngược lại nếu Can khí thực thì sinh chứng có giật, động kinh.

Móng tay, móng chân là phần dư của cân, có quan hệ mật thiết với Can khí, Can huyết. Can huyết sung túc thì móng tay, móng chân nhuận, cứng, đỏ, đẹp. Nếu Can huyết không đầy đủ thời móng tay, móng chân khô, mềm yếu, dễ gãy.

Can khai khiếu ra mắt:

Can bệnh thường ảnh hưởng tới mắt. Can hư thì thị lực giảm, thong manh, quáng gà. Can hỏa bốc lên thì đỏ mắt, mắt nhặm.

Can chủ mưu lự (Can giả, tướng quân chi quan, mưu lự xuất yên):

Trong cơ thể, Can tạng giống như vị tướng lĩnh thống xuất quân đội, phát huy mưu trí, vạch ra sách lược. Chức năng này của Can có liên quan đến trạng thái tinh thần của cơ thể. Can khí đầy đủ thì suy nghĩ chín chắn, phán đoán sự việc chính xác. Bệnh của Can làm người bệnh khó tập trung suy nghĩ, phán đoán thiếu chính xác.

Nộ khí thương can:

Trạng thái giận dữ làm hại đến công năng hoạt động của Can. Ngược lại, Can bị bệnh người bệnh hay giận, dễ cáu gắt.

Vùng cơ thể có liên quan đến tạng Can:

Do đường kinh Can có đi qua những vùng hông sườn, bộ phận sinh dục, đỉnh đầu nên trong bệnh lý tạng Can thường hay xuất hiện những triệu chứng đau vùng hông sườn, đau đầu vùng đỉnh, bệnh lý ở bộ sinh dục như đau bụng kinh, bế kinh…

Chức năng sinh lý phủ đởm

Đởm giả, trung tinh chi phủ:

Phủ Đởm tàng trữ nước trong. Vì Đởm tàng trữ Đởm chấp do Can gạn lọc, nên Đởm chấp khá tinh khiết, có tinh khí ở trong, nên cũng gọi là tinh chấp.

Đởm giả, trung chính chi quan, quyết đoán xuất yên:

Can chủ mưu lự, Đởm chủ quyết đoán. Chức năng Đởm đầy đủ thì tinh thần dám mạnh dạn quyết định, không do dự.

Đởm là phủ kỳ hằng, “Tàng nhi bất tả”:

Đởm tàng trữ đởm chấp và tiết ra đởm chấp giúp cho sự tiêu hóa. Đởm không trực tiếp tương thông với ngoại giới cũng không trực tiếp truyền hóa thủy cốc, có sự khác nhau về công năng với Vị trường, vì vậy xếp vào loại phủ kỳ hằng.

Bệnh chứng tạng can phủ đởm

Bệnh chứng tạng can

Những bệnh chứng tạng Can được sắp xếp vào 2 nhóm bệnh:

Nhóm đơn bệnh:

Can tạng gồm Can âm và Can dương, Can khí và Can huyết. Do những nguyên nhân gây bệnh khác nhau làm rối loạn mà dẫn đến các hội chứng.

Can âm hư.

Can huyết hư.

Can dương vượng.

Can khí uất kết (thường gây nên bệnh cảnh Can Mộc khắc Tỳ Thổ).

Can phong nội động.

Nhóm hợp bệnh:

Hợp bệnh của Can với những tạng khác. Những hội chứng này thể hiện mối liên hệ giữa các tạng với nhau theo ngũ hành sinh khắc và gồm:

Thận Can âm hư.

Can hỏa thượng viêm.

Can Vị bất hòa.

Bệnh chứng phủ đởm

Bệnh chứng của Phủ Đởm do nội nhân hoặc do nguyên nhân khác thường thấy do Can âm hư. Chức năng Can chủ sơ tiết bị ảnh hưởng do đó tình chí không thoải mái, dễ kinh sợ. Đồng thời, Đởm cũng bị ảnh hưởng theo, Đởm khí hư sinh ra chứng nghi ngờ, dễ lo lắng. Đây cũng là những triệu chứng thường gặp trong Đởm khí bất túc hay Đởm hư.

Can âm hư:

Bệnh nguyên:

Do bệnh lâu ngày của Can gây tổn thương phần âm.

Bệnh sinh:

Chứng trạng xuất hiện có những đặc điểm:

Ở Can phận: đau đầu vùng đỉnh, mắt mờ, nhìn kém, hoa mắt, chóng mặt, đau tức hông sườn…

Âm hư sinh nội nhiệt: đạo hãn, sốt về chiều, cảm giác nóng, mạch tế sác…

Triệu chứng lâm sàng:

Đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, nhìn kém, thị lực giảm sút.

Sốt về chiều, người có cảm giác nóng, ra mồ hôi trộm.

Có thể có rối loạn kinh nguyệt, đau vùng hông sườn, đau thắt lưng.

Lưỡi đỏ, bệu. Mạch tế, sác, vô lực.

Bệnh cảnh y học cổ truyền thường gặp:

Tăng huyết áp. 

Rối loạn thần kinh chức năng.

Rối loạn kinh nguyệt.

Pháp trị:

Có thể sử dụng những pháp trị sau:

Tư bổ can thận.

Dưỡng âm thanh nhiệt, điều kinh.

Tư Âm dưỡng Can.

Những bài thuốc có thể sử dụng trong bệnh chứng này gồm: Nhất quán tiễn gia giảm, Bố Can thận, Địa cốt bì ẩm.

Phân tích bài thuốc Nhất quán tiễn gia giảm (Ngụy ngọc hoàng).

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ - Thanh).

Vị thuốc

Dược lý YHCT

Vai trò của các vị thuốc

Sinh địa

Hàn, ngọt, đắng vào Tâm, can, Thận. Thanh nhiệt, nuôi Thận, dưỡng âm, dưỡng huyết

Quân

Câu kỷ

Ngọt, bình. Bổ Can Thận, nhuận Phế táo, mạnh gân cốt.

Quân

Hà thủ ô

Ngọt, đắng, ấm. 
Bổ Can Thận, mạnh gân cốt.

Quân

Sa sâm

Ngọt, hơi đắng, hơi hàn.
Thanh dưỡng Phế, trừ hư nhiệt.

Thần

Nữ trinh tử

 

Bạch thược

Đắng, chát, chua vào Can, Tỳ, Phế. 
Nhuận gan, dưỡng huyết, liễm âm, lợi tiểu.

Thần - Tá

Phân tích bài thuốc Bổ Can Thận:

Tác dụng điều trị: Tư âm ghìm dương. Bổ Thận, tư âm, dưỡng Can huyết. 

Chủ trị: sốt đêm, ù tai, hoa mắt, đạo hãn, cầu táo, người bức rức khó chịu, tiểu buốt rắt, sẻn đỏ, huyễn vựng.

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ - Thanh)

Vị thuốc

Dược lý YHCT

Vai trò của các vị thuốc

Hà thủ ô

Ngọt, đắng, ấm. Bổ Can Thận, mạnh gân cốt

Quân

Hoài sơn

Ngọt, bình, vào Tỳ, Vị, Phế, Thận. 
Bổ Tỳ, chỉ tả, bổ Phế, sinh tân, chỉ khát, bình suyễn, sáp tinh

Quân

Thục địa

Ngọt, hơi ôn. Nuôi Thận dưỡng âm, bổ Thận, bổ huyết

Quân

Đương quy

Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, nhuận táo, hoạt trường, điều huyết, thông kinh

Thần

Trạch tả

Ngọt, nhạt, lạnh, vào Thận, Bàng quang. Thanh thấp nhiệt Bàng quang Thận.

Sài hồ

Đắng hàn vào Can đởm, Tâm bào, Tam tiêu. Bình Can hạ sốt.

Thảo quyết minh

Thanh Can nhuận táo, an thần.

Phân tích bài thuốc Đại cốt bì ẩm:

Xuất xứ: cục phương (có tài liệu ghi trong Thái bình huệ dân). 

Tác dụng điều trị: bổ Thận, tư âm, dưỡng Can huyết. 

Chủ trị: sốt đêm, ù tai, hoa mắt, đạo hãn, cầu táo, người bức rức khó chịu, tiểu buốt rắt, sẻn đỏ. Rối loạn kinh nguyệt, kinh ít. Thiếu máu.

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ-Thanh)

Vị thuốc

Dược lý YHCT

Vai trò của các vị thuốc

Sinh địa

Hàn, ngọt, đắng vào Tâm, can, Thận. Thanh nhiệt, nuôi Thận, dưỡng âm, dưỡng huyết

Quân

Đương quy

Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, nhuận táo, hoạt trường.

Quân

Bạch thược

Đắng, chát, chua vào Can, Tỳ, Phế. Nhuận gan, dưỡng huyết, liễm âm, lợi tiểu.

Quân

Địa cốt bì

Ngọt, hơi đắng, tính hàn vào Can, Thận, Phế. Thanh Phế nhiệt, chỉ khái, chữa Can uất hỏa gây huyễn vựng.

Thần

Xuyên khung

Cay, ôn. Hoạt huyết, chỉ thống, hành khí, khu phong

Đơn bì

Cay đắng, hơi hàn vào Tâm, Can, Thận, Tâm bào. Thanh huyết nhiệt, tán ứ huyết.

Công thức huyệt sử dụng:

Tên huyệt

Cơ sở lý luận

Tác dụng điều trị

Can du

Du huyệt của Can ở lưng

Bổ Can huyết

Thái xung

Du Thổ huyệt/Can

Tư bổ Can âm

Quang minh

Lạc huyệt/Can

 

Thận du

Du huyệt của Thận ở lưng. Ích Thủy Tráng Hỏa

Tư âm bổ Thận, chữa chứng đau lưng

Tam âm giao

Giao hội huyệt của 3 kinh âm/chân

Tư âm Bổ Thận

Thái khê

Nguyên huyệt/Thận

Bổ

Phi dương

Lạc huyệt/Thận

 

Thần môn

 Tả tâm hỏaÞ Tả tử ÞDu Thổ huyệt/Tâm

Thanh tâm hỏa, Tả Tâm nhiệt

Can huyết hư:

Bệnh nguyên:

Do huyết hư làm ảnh hưởng đến chức năng tàng huyết của can.

Do Can âm hư, công năng tàng huyết bị rối loạn gây ra chứng huyết hư.

Bệnh sinh:

Do bệnh lý hư ở Can âm, ở chức năng của Can huyết mà bệnh cảnh lâm sàng có những đặc điểm:

Huyết hư: chóng mặt, sắc nhợt, kinh ít, vô kinh.

Rối loạn ở Can phận: mắt khô, nhìn kém, rối loạn kinh nguyệt.

Dễ gây biến chứng Can huyết hư sinh phong (xem phần can phong nội động).

Triệu chứng lâm sàng:

Người mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt, ù tai, mắt khô nhìn kém. Sắc mặt nhợt, niêm nhạt, lưỡi bệu nhạt.

Ngủ kém, phiền nhiệt. Mạch tế sác.

Kinh lượng ít hoặc vô kinh.

Bệnh cảnh y học cổ truyền thường gặp:

Suy nhược cơ thể.

Suy nhược thần kinh, rối loạn thần kinh thực vật.

Thiếu máu.

Pháp trị:

Tư âm bổ huyết.

Bổ huyết điều kinh.

Những bài thuốc được chỉ định gồm Lương địa thang, Đào hồng tứ vật thang.

Phân tích bài thuốc Lương địa thang:

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ - Thanh)

Vị thuốc

Dược lý YHCT

Vai trò của các vị thuốc

A giao

Ngọt, bình vào Phế, Can, Thận. Tư âm, dưỡng huyết. Bổ Phế, nhuận táo.

Quân

Bạch thược

Đắng, chát, chua vào Can, Tỳ, Phế. Nhuận gan, dưỡng huyết, liễm âm, lợi tiểu.

Quân

Địa cốt bì

Ngọt, hơi đắng, tính hàn . Thanh Phế nhiệt, chỉ khái, chữa Can uất hỏa gây huyễn vựng.

Quân

Sinh địa

Hàn, ngọt, đắng. Thanh nhiệt, nuôi Thận, dưỡng âm, dưỡng huyết

Thần

Huyền sâm

Đắng, mặn, hơi hàn. 
Tư âm, giáng hỏa, trừ phiền, nhuận táo

Thần

Mạch môn

Ngọt, đắng, mát. Nhuận phế, sinh tân

Thần

Phân tích bài thuốc Đào hồng tứ vật thang:

Xuất xứ: Nghiệm phương. Tác dụng: dưỡng huyết điều kinh. 

Chủ trị: Kinh nguyệt bất điều, hành kinh trước kỳ có lẫn huyết cục.

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ - Tiêu)

Vị thuốc

Dược lý YHCT

Vai trò của các vị thuốc

Đương quy

Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, nhuận táo, hoạt trường.

Quân

Bạch thược

Đắng, chát, chua vào Can, Tỳ, Phế. Nhuận gan, dưỡng huyết, liễm âm, lợi tiểu.

Quân

Xuyên khung

Cay, ôn. Hoạt huyết, chỉ thống, hành khí, khu phong

Quân

Sinh địa

Hàn, ngọt, đắng vào Tâm, can, Thận. Thanh nhiệt, nuôi Thận, dưỡng âm, dưỡng huyết

Thần

Đào nhân

Đắng, ngọt, bình. Phá huyết, hành ứ, nhuận táo, hoạt trường

Hồng Hoa

Cay, ấm. Phá ứ huyết, sinh huyết

Phân tích bài thuốc Tứ vật + Điều kinh(30 công thức)

Tác dụng: Dưỡng huyết điều kinh. 

Chủ trị: Kinh nguyệt bất điều, hành kinh chậm vì huyết hư, huyết ứ mà sinh ra.

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ)

Vị thuốc

Dược lý YHCT

Vai trò của các vị thuốc

Thục địa

Ngọt, hơi ôn. 
Nuôi Thận dưỡng âm, bổ Thận, bổ huyết

Quân

Đương quy

Ngọt, cay, ấm. Dưỡng huyết, hoạt huyết, nhuận táo, hoạt trường.

Quân

Bạch thược

Đắng, chát, chua vào Can, Tỳ, Phế. 
Nhuận gan, dưỡng huyết, liễm âm, lợi tiểu.

Quân

Xuyên khung

Cay, ôn. Hoạt huyết, chỉ thống, hành khí, khu phong

Thần

Hương phụ

The, đắng, ôn. 
Điều khí, giảm đau, giải uất, thông khí

Ngải cứu

Đắng ôn. Điều kinh, an thai, cầm máu

Ích mẫu

Cay, đắng, hàn. Thông huyết, điều kinh

Công thức huyệt sử dụng:

Tên huyệt

Cơ sở lý luận

Tác dụng điều trị

Can du

Du huyệt của Can ở lưng

Bổ Can huyết

Thái xung

Du Thổ huyệt/Can

Tư bổ Can âm

Quang minh

Lạc huyệt/Can

 

Cách du

Huyệt Hội của huyết

Bổ huyết

Huyết hải

Huyệt đặc hiệu về huyết

Bổ huyết

Tam âm giao

Giao hội huyệt của 3 kinh âm/chân

Tư âm Bổ Thận

Thái khê

Nguyên huyệt/Thận

Bổ Thận

Phi dương

Lạc huyệt/Thận

 

± Nội quan

Giao hội huyệt của tâm bào và Âm duy mạch → Đặc hiệu vùng ngực

Chữa chứng hồi hộp, đau ngực gây khó thở, ngăn ngực

Can dương xung:

Bệnh nguyên:

Do can âm hư nên không chế được dương (Dương xung).

Hoặc do Thận âm hư không tư dưỡng được Can huyết.

Bệnh sinh:

Bệnh cảnh gồm các dấu chứng của âm hư dương xung. Tuy nhiên dấu hiệu dương xung rất rõ rệt như cơn nóng phừng mặt, run rẩy, trạng thái kích thích. Nặng hơn sẽ phát sinh thành chứng hậu Can nhiệt động phong.

Triệu chứng lâm sàng:

Đau đầu, chóng mặt, cảm giác nóng phừng mặt.

Hay mộng mị, mất cảm giác, run, tê, trạng thái kích thích, ù tai, nghe kém, nhìn kém, họng khô, mắt đỏ đau.

Người sốt hoặc cảm giác nóng 

Lưỡi khô, rìa lưỡi đỏ, rêu lưỡi khô. Mạch huyền sác.

Bệnh cảnh YHCT thường gặp:

Tăng huyết áp.

Cơn hưng cảm.

Rối loạn thần kinh chức năng, giai đoạn tiền mãn kinh.

Pháp trị:

Bình Can giáng nghịch.

Tư âm ghìm dương.

Phân tích bài thuốc hạ áp(xuất xứ 30 công thức thuốc)

Tác dụng: tư âm ghìm dương. 
Chủ trị: chữa những trường hợp tăng huyết áp, hoa mắt, chóng mặt.

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ - Thanh)

Vị thuốc

Dược lý YHCT

Vai trò của các vị thuốc

Thục địa

Ngọt, hơi ôn. 
Nuôi Thận dưỡng âm, bổ Thận, bổ huyết

Quân

Ngưu tất

Chua, đắng, bình. 
Bổ Can Thận, tính đi xuống

Quân

Rễ nhàu

Đắng, hàn. Bình Can, tiềm dương, an thần

Thần

Trạch tả

Ngọt, nhạt, lạnh, vào Thận, Bàng quang. Thanh thấp nhiệt Bàng quang Thận

Mã đề

Ngọt, hàn. Lợi tiểu, thanh Phế, Can phong nhiệt. Thẫm Bàng quang thấp khí

Táo nhân

Ngọt, chua, bình. Dưỡng Tâm, an thần, sinh tân, chỉ khát

Hoa hòe

Đắng, bình. 
Thanh nhiệt, lương huyết, chỉ huyết

Công thức huyệt sử dụng:

Tên huyệt

Cơ sở lý luận

Tác dụng điều trị

Hành gian

Huỳnh hỏa huyệt/Can

Bình can
Giáng hỏa

Thiếu phủ

Huỳnh hỏa huyệt/Tâm

 

Can du

Du huyệt của Can ở lưng

Bổ Can huyết

Thận du

Du huyệt của Can ở lưng.

Tư âm bổ Thận

Thái khê

Nguyên huyệt/Thận

Bổ thận 

Phi dương

Lạc huyệt/Thận

 

± Nội quan

Giao hội huyệt của tâm bào và Âm duy mạch → Đặc hiệu vùng ngực

Chữa chứng hồi hộp, đau ngực gây khó thở, ngăn ngực

Thái dương Bách hội 
Ấn đường

Huyệt tại chỗ

Đau đầu, hoa mắt, chóng mặt

Can phong nội động:

Bệnh nguyên:

Do 3 nguyên nhân.

Do Can âm hư.

Do Can huyết hư.

Do Thận âm hư.

Bệnh sinh:

Các nguyên nhân nêu trên đều dẫn đến nội nhiệt phát sinh (nhiệt cực sinh phong) làm xuất hiện các chứng trạng chóng mặt, run, co rút cơ, co giật…

Triệu chứng lâm sàng:

Đau đầu, chóng mặt, hoa mắt, ù tai, nói khó hoặc nói không được.

Tay chân co rút, run. Trạng thái lơ mơ hoặc mất ý thức.

Sắc mặt đỏ, lưỡi run hoặc co cứng, mạch huyền, tế.

Bệnh cảnh YHCT thường gặp:

Cơn cao huyết áp.

Cơn hưng cảm.

Cơn động kinh.

Tai biến mạch máu não.

Pháp trị:

Bình Can tức phong.

Những bài thuốc có thể sử dụng trong bệnh chứng này gồm Thiên ma câu đằng ẩm, Linh dương câu đằng thang.

Phân tích bài thuốc Thiên ma câu đằng ẩm

Xuất xứ: tạp bệnh chứng trị tân nghĩa.

Tác dụng: bình can tức phong, tư âm thanh nhiệt. 

Chủ trị: chữa cơn cao huyết áp, nhức đầu, chóng mặt, hoa mắt, liệt nửa người do nhũn não, chảy máu não…

Phân tích bài thuốc: (Pháp Bổ - Thanh)

Vị thuốc

Dược lý YHCT

Vai trò của các vị thuốc

Thiên ma

Ngọt, cay, hơi đắng, bình. Thăng thanh, giáng trọc. Tán phong, giải độc

Quân

Câu đằng

Ngọt, hàn. Thanh nhiệt, bình Can, trấn kinh

Quân

Hoàng cầm

Đắng, hàn. Thanh nhiệt tả hỏa làm lợi thấp ở Phế, trừ thấp Vị trường.

Thần

Chi tử

Đắng, lạnh. Thanh nhiệt, giáng hỏa, thanh huyết nhiệt. Lợi tiểu cầm máu

Thần

Tang ký sinh

Đắng, bình. Bổ can Thận, mạnh gân cốt

Thần

Hà thủ ô

Ngọt, đắng, ấm. 
Bổ Can Thận, mạnh gân cốt

Thần

Đỗ trọng

Ngọt, ôn, hơi cay. Bổ Can Thận, mạnh gân cốt

Thần

Phục linh

Ngọt, nhạt, bình vào Tâm, Tỳ, Phế, Thận. Lợi niệu thẩm thấp, kiện Tỳ, an thần

Ích mẫu

Cay, đắng, hàn. Thông huyết, điều kinh

Thạch quyết minh

Trị sốt cao, ăn không tiêu. Thanh nhiệt

Ngưu tất

Chua, đắng, bình. 
Bổ Can Thận, tính đi xuống

Thần - Tá - Sứ

Phân tích bài thuốc Linh dương câu đằng thang

Linh dương câu đằng thang được ghi nhận có 2 xuất xứ, 1 trong Thông tục thương hàn luận, 1 từ Tân biên trung y kinh nghiệm phương. Cả 2 bài thuốc đều có cùng chỉ định điều trị, cũng gồm những dược liệu như nhau, điểm khác nhau chủ yếu là liều lượng của những dược liệu được sử dụng.

Tác dụng: Bình Can tức phong. 

Chủ trị: Can phong động ở trong, kinh quyết co giật, huyết áp cao, chóng mặt, đau đầu, tai ù, hồi hộp.

Phân tích bài thuốc: (Pháp Thanh)

Vị thuốc

Dược lý YHCT

Vai trò của các vị thuốc

Linh dương giác

 

Quân

Trúc nhự

Ngọt, hơi lạnh. Thanh nhiệt, lương huyết

Quân

Câu đằng

Ngọt, hàn. 
Thanh nhiệt, bình Can, trấn kinh

Quân

Sinh địa

Hàn, ngọt, đắng vào Tâm, can, Thận. Thanh nhiệt, nuôi Thận, dưỡng âm, dưỡng huyết

Thần

Bạch thược

Đắng, chát, chua vào Can, Tỳ, Phế. Nhuận gan, dưỡng huyết, liễm âm, lợi tiểu.

Thần

Tang diệp

Ngọt, mát. Thanh nhiệt, lương huyết

Thần

Phục thần

 

Cúc hoa

Ngọt, mát. Tán phong nhiệt, giải độc, giáng hỏa.

Bối mẫu

Đắng, hàn. Thanh nhiệt, tán kết, nhuận Phế, tiêu đờm.

Cam thảo

Ngọt ôn. Vào 12 kinh. 
Bổ trung khí, hòa hoãn, hóa giải độc

Sứ

Công thức huyệt sử dụng trong cơn: Bách hội, Nhân trung, Thập tuyên.

Tên huyệt

Cơ sở lý luận

Tác dụng điều trị

Bách hội

Hội của mạch Đốc và 6 dương kinh

Đặc hiệu chữa trúng phong

Nhân trung

Hội của mạch Đốc với các kinh Dương minh ở tay

Đặc hiệu chữa cấp cứu ngất, hôn mê, trúng phong

Thập tuyên

Kết hợp với Nhân trung cấp cứu ngất, hôn mê

Hạ sốt, phối hợp trong chữa chứng trúng phong

Công thức huyệt sử dụng trong cơn: Hành gian, Thiếu phủ, Nội gian, Thần môn, Thận du, can du, Thái khê, Phi dương, Tam âm giao.

Tên huyệt

Cơ sở lý luận

Tác dụng điều trị

Hành gian

Huỳnh hỏa huyệt/Can

Bình can
Giáng hỏa

Thiếu phủ

Huỳnh hỏa huyệt/Tâm

 

Nội quan

Giao hội huyệt của tâm bào và Âm duy mạch → Đặc hiệu vùng ngực

Chữa chứng hồi hộp, đau ngực gây khó thở, ngăn ngực

Thần môn

Du Thổ huyệt/Tâm

Tả tâm hỏa

Can du

Du huyệt của Can ở lưng

Bổ Can huyết

Thận du

Du huyệt của Can ở lưng.

Tư âm bổ Thận

Thái khê

Nguyên huyệt/Thận

Bổ thận 

Phi dương

Lạc huyệt/Thận

 

Tam âm giao

Giao hội huyệt của 3 kinh âm/chân.

Tư âm

Can hỏa thượng viêm:

Bệnh nguyên:

Do tình chí bất điều, cáu giận làm thương Can khiến Can khí bị uất kết lại.

Bệnh sinh:

Can khí uất kết lại hóa hỏa (Mộc sinh Hỏa). Can hỏa thượng viêm là chứng bệnh thuộc hỏa. Hỏa bốc lên bức huyết vọng hành sinh ra các chứng xuất huyết.

Triệu chứng lâm sàng:

Sốt cao hoặc cảm giác nóng, mặt đỏ, mắt đỏ, hai gò má đỏ.

Người bức rức, dễ kích động, hoa mắt, chóng mặt, ù tai.

Chảy máu cam, ói mửa ra máu. Đau tức ngực, có thể khạc ra máu.

Lưỡi đỏ, mạch huyền sác.

Bệnh cảnh YHCT thường gặp:

Cơn cao huyết áp.

Cơn hưng cảm.

Pháp trị:Bình Can giáng hỏa.

Phân tích bài thuốc Đơn chi tiêu dao gia giảm.Xuất xứ từ Cục phương. 

Tác dụng: Bình Can giáng hỏa. Thanh nhiệt, sơ Can, giải uất. 

Chủ trị: Những trường hợp stress, căng thẳng thần kinh gây đau đầu, chóng mặt, nóng phừng mặt, người bức rức, cáu gắt.

Phân tích bài thuốc: (Pháp Thanh)

Vị thuốc

Dược lý YHCT

Vai trò của các vị thuốc

Sài hồ

Bình Can hạ sốt

Quân

Chi tử

Đắng, lạnh. 
Thanh nhiệt, giáng hỏa, lợi tiểu, cầm máu

Thần

Bạc hà

Cay, mát, vào Phế, Can. Phát tán phong nhiệt

Thần

Sinh khương

Cay, hơi nóng. Phát tán phong hàn, ôn Vị, chỉ nôn, chỉ tả, hóa đờm, chỉ khái, lợi thủy

Thần

Bạch thược

Đắng, chát, chua vào Can, Tỳ, Phế. Nhuận gan, dưỡng huyết, liễm âm, lợi tiểu.

Thần

Đương quy (rửa rượu)

Dưỡng Can huyết

Thần

Phục linh

Ngọt, nhạt, bình vào Tâm, Tỳ, Phế, Thận. 
Lợi niệu thẩm thấp, kiện Tỳ, an thần

Đơn bì

Cay đắng, hơi hàn vào Tâm, Can, Thận, Tâm bào. Thanh huyết nhiệt, tán ứ huyết. 
Chữa nhiệt nhập doanh phận

Bạch truật (sao đất)

Ngọt, đắng ấm vào Tỳ Vị. 
Kiện Tỳ, táo thấp, chỉ hãn, an thần, lợi thủy

± Thiên ma

Ngọt, cay, hơi đắng, bình. 
Thăng thanh, giáng trọc. Tán phong, giải độc

Quân

± Câu đằng

Ngọt, hàn. Thanh nhiệt, bình Can, trấn kinh

Quân

± Thạch quyết minh

Trị sốt cao, ăn không tiêu. Thanh nhiệt

Thần

± Cúc hoa

Ngọt, mát. Tán phong nhiệt, giáng hỏa giải độc

Công thức huyệt sử dụng.

Tên huyệt

Cơ sở lý luận

Tác dụng điều trị

Thái dương 
Bách hội 
Tứ thần thông 
Ấn đường

Huyệt tại chỗ

Đau đầu, hoa mắt, chóng mặt

Phong trì

Huyệt đặc hiệu khu phong vùng đầu mặt

Hoa mắt, chóng mặt

Thái xung

Du Thổ huyệt/Can

Thanh Can hỏa, chữa chứng đầu choáng, mắt hoa

Thần môn

 Tả tâm hỏaÞ Tả tử ÞDu Thổ huyệt/Tâm

Thanh tâm hỏa, Tả Tâm nhiệt

Nội quan

 Đặc hiệu vùng ngựcÞGiao hội huyệt của Tâm bào và Mạch âm duy

Chữa chứng hồi hộp, đau ngực gây khó thở, ngăn ngực

Can vị bất hòa:

Bệnh nguyên:

Do tình chí bất điều, ảnh hưởng đến công năng sơ tiết của Can làm Can khí uất kết lại.

Bệnh sinh:

Can khí uất kết, hoành nghịch đến công năng tỳ vị (Mộc khắc Thổ), sinh ra chứng đau cấp thượng vị, rối loạn tiêu hóa.

Triệu chứng lâm sàng:

Người bực bội, bức rức, dễ kích thích.

Cảm giác có nhớt dính cổ họng, miệng đắng, mất ngon miệng.

Đau bụng thượng vị cấp tính, vị trí đau rõ rệt, ợ hơi, buồn nôn, nôn mửa, trung tiện dễ chịu. Đau tức hông sườn, đau bụng kinh.

Mạch huyền.

Bệnh cảnh YHCT thường gặp:

Loét dạ dày tá tràng.

Rối loạn vận động đường mật.

Những trường hợp rối loạn tiêu hóa trong stress.

Pháp trị:

Điều hòa Can Tỳ.

Sơ can hòa vị.

Những bài thuốc được chỉ định gồm Điều hòa Can Tỳ, bài thuốc loét dạ dày tá tràng.

Phân tích bài thuốc Điều hòa Can Tỳ:

Tác dụng: Sơ Can, lý khí, giải uất, hòa vị.

Chủ trị: Những trường hợp tình chí thất điều, cáu giận gây rối loạn tiêu hóa, ợ hơi, ợ chua, đau thượng vị, người bực dọc, cáu gắt, không thoải mái.

Phân tích bài thuốc: (Pháp Thanh - Hòa)

Vị thuốc

Dược lý YHCT

Mộc hương

Cay, ấm. Kiện Tỳ, hòa Vị, lý khí, chỉ thống.

Hương phụ

Cay, ôn. Điều khí, giảm đau, giải uất, thông khí.

Chỉ xác

Cay, đắng, chua, hàn. Kiện Tỳ, trừ đờm.

Sài hồ

Đắng hàn. Tả nhiệt, giải độc, thăng đề.

Hoài sơn

Ngọt, bình. Bổ Tỳ, chỉ tả, bổ Phế, sinh tân, chỉ khát, bình suyễn, sáp tinh.

Liên nhục

Ngọt, bình. Bổ Tỳ dưỡng tâm. Sáp trường cố tinh.

Sa nhân

Cay, ấm. Hành khí, điều trụng, hòa Vị.

Trần bì

Cay, đắng, ôn. Hành khí, hào Vị, chỉ nôn, hóa đờm, táo thấp.

Bán hạ

Cay, ôn. Hạ khí nghịch, tiêu đờm.

Phân tích bài thuốc trị loét dạ dày tá tràng

Xuất xứ: 30 công thức thuốc. Tác dụng: Sơ Can, hòa Vị. 

Chủ trị: Những trường hợp loét dạ dày tá tràng.

Phân tích bài thuốc: (Pháp Thanh - Hòa)

Vị thuốc

Dược lý YHCT

Vai trò của các vị thuốc

Hương phụ

Cay, ôn. 
Điều khí, giảm đau, giải uất, thông khí

Quân

Nghệ vàng

Cay, đắng, ấm. 
Trị loét dạ dày, lợi mật, lành sẹo

Thần

Thủy xương bồ

Cay, ôn. Ôn trường vị, kích thích tiêu hóa, thuốc bổ

Thần

Mã đề

Ngọt, hàn. Lợi tiểu, chỉ khái, trừ đờm

Cúc tần

Đắng, hàn. 
Thanh nhiệt, giảm tính ấm các vị thuốc

Tá - Sứ

Công thức huyệt sử dụng gồm: Trung quản, Lãi câu, Hành gian, Thái xung, Thiếu phủ, Thần môn, Túc tam lý.

Tên huyệt

Cơ sở lý luận

Tác dụng điều trị

Trung quản

Túc tam lý

Mộ huyệt của Vị. Kinh nghiệm người xưa phối hợp Trung quản để kiện Vị

Chữa chứng đầy trướng bụng

Lãi câu

Lạc huyệt/Can

Tả Can khí thực

Hành gian

Huỳnh hỏa huyệt/Can

Bình can. Tả Can mộc vượng

Thiếu phủ

Huỳnh hỏa huyệt/Tâm

 

Thái xung

Du Thổ huyệt/Can

Thanh Can hỏa, giáng hỏa

Thần môn

Du Thổ huyệt/Tâm

 

± Nội quan

Giao hội huyệt của Tâm bào và Mạch âm duy. Đặc hiệu vùng ngực

Chữa chứng hồi hộp, đau ngực gây khó thở, ngăn ngực

Can thận âm hư:

Bệnh nguyên:

Do tinh bị hao tổn gây ra.

Do bệnh lâu ngày.

Do những bệnh làm hao tổn phần âm dịch của cơ thể.

Bệnh sinh:

Thận và Can có mối liên hệ tư dưỡng lẫn nhau. Thận Thủy sinh Can Mộc. Sự sơ tiết điều đạt của Can phải nhờ vào sự tư dưỡng của Thận. Can tàng huyết, Thận tàng tinh, mà tinh và huyết đều thuộc âm, cho nên Thận âm hư hay gây nên Can huyết hư.

Các chứng trạng xuất hiện sẽ mang các thuộc tính:

Âm hư: những thuộc tính của hư và nhiệt (âm hư sinh nội nhiệt).

Tại Thận và Can.

Triệu chứng lâm sàng:

Người gầy, thường đau mỏi thắt lưng và đầu gối.

Cảm giác nóng trong người, nhất là về chiều và đêm, đạo hãn.

Đau đầu (nhất là vùng đỉnh), cảm giác căng. Người bức rức, run, ngủ kém.

Người mệt mỏi, ù tai, nghe kém. Lưỡi đỏ, họng khô, lòng bàn tay chân nóng.

Di tinh, mộng tinh, rối loạn kinh nguyệt. Mạch tế.

Bệnh cảnh YHCT thường gặp:

Rối loạn thần kinh chức năng, suy nhược thần kinh.

Cường giáp.

Cao huyết áp.

Tiểu đường.

Pháp trị:

Tư bổ Can Thận. Những bài thuốc được chỉ định:

Lục vị quy thược thang.

Đại bổ âm hoàn.

Kỷ cúc địa hoàng thang.

Bổ can Thận.

Đởm khí bất túc (Đởm hư):

Bệnh nguyên:

Do bệnh lâu ngày của can gây tổn thương phần âm. Can hư làm ảnh hưởng đến sự quyết đoán của Đởm.

Bệnh sinh:

Chứng trạng xuất hiện có những đặc điểm:

Ở Can phận: đau đầu vùng đỉnh, mắt mờ, nhìn kém, hoa mắt, chóng mặt, đau tức hông sườn…

Âm hư sinh nội nhiệt: đạo hãn, sốt về chiều, cảm giác nóng, mạch tế sác…

Tình chí thất điều, không thoải mái.

Triệu chứng lâm sàng:

Đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, nhìn kém, thị lực giảm sút.

Sốt về chiều, người có cảm giác nóng, ra mồ hôi trộm. Dễ kinh sợ, dễ cáu gắt, do dự, hoạt động trí óc giảm sút.

Có thể có rối loạn kinh nguyệt, đau vùng hông sườn, đau thắt lưng.

Lưỡi đỏ, bệu. Mạch tế sác, vô lực.

Bệnh cảnh YHCT thường gặp:

Rối loạn thần kinh chức năng, suy nhược thần kinh.

Pháp trị:

Tư bổ Can Thận.

Tư âm dưỡng can.

Những bài thuốc được chỉ định:

Nhất quán tiễn gia giảm.

Địa cốt bì ẩm.

Bổ Can Thận.

Bài viết cùng chuyên mục

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: hội chứng nhiệt nhập tâm bào

Tâm bào lại là ngoại vệ của Tâm, bảo vệ cho Thiếu âm quân hỏa, Do đó, dù ngoại tà là loại gì, khi vào đến quyết âm gây bệnh thì hội chứng của nó sẽ biểu hiện mang thuộc tính của phong, của Hỏa.

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: vị nhiệt úng thịnh

Nhiệt tà phạm Vị làm tiêu hao tân dịch, khô khát, lở miệng, tiểu sẻn. Đồng thời, nhiệt tà làm bức huyết, chảy máu răng miệng, Vị lạc với Tâm, Thần minh nên gây bức rức, cuồng sảng.

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: tỳ vị thấp nhiệt

Ngoài tính chất của thử (nhiệt) tà là làm hao khí, tổn hao tân dịch và thấp tà làm trở trệ hoạt động của khí đưa đến ngăn trở hoạt động công năng của Ty Vị và làm hao tổn tân dịch của Vị

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: hàn thấp khốn tỳ

Ngoài tính chất hàn tà làm dương khí tụ lại, thấp tà làm cản trở hoạt động của khí đưa đến ngăn trở công năng hoạt động của Tỳ Vị.

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: đại trường hàn kết

Tính chất của Hàn tà là làm cho khí tụ lại khiến công năng truyền tống phân của Đại trường bị ngưng trệ, Ngoài ra, trên lâm sàng còn có những biểu hiện của Hàn khí như mặt trắng, sợ lạnh, tay chân mát.

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: thấp nhiệt đại trường

Tính chất nhiệt tà làm tổn khí và hao tân dịch. Tính chất của Nhiệt tà làm trở trệ khí, Khi 2 yếu tố này liên kết nhau thì 1 yếu tố gây bạo chú, ói ỉa, 1 yếu tố gây trở trệ như mót rặn.

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: nhiệt kết đại trường

Nhiệt tà có tính chất tổn khí và hao tân dịch, do đó sẽ ảnh hưởng đến chức năng truyền tống của phủ Đại trường cũng như hao tổn âm dịch của phủ Đại trường.

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: táo khí thương phế

Táo tà là dương tà có tính chất làm thương tổn âm dịch của Phế, do đó khi Phế âm bị thương tổn thì Phế khí cũng bị thương tổn theo.

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: phong nhiệt phạm phế

Nhiệt tà là dương tà có tính chất làm hao khí và tổn âm dịch. Đồng thời, Phong và Nhiệt tà lại có tính chất tương trợ cho nhau nên thể bệnh rất mạnh, lúc đó nhiệt làm bức huyết.

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: phong hàn thúc phế

Phong là dương tà có đặc điểm biến hóa nhanh, là nhân tố hàng đầu của mọi bệnh, và thường kết hợp với các tà khác để gây bệnh.

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: hàn trệ can mạch

Kinh Can, trong lộ trình ở vùng bẹn, vòng quanh bộ phận sinh dục, qua bụng dưới tản ra 2 bên chânm hàn tà xâm phạm Can mạch làm kinh khí ngưng trệ nên có biểu hiện đau bụng, sán khí.

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: can đởm thấp nhiệt

Đau vùng hông sườn hoặc các triệu chứng ở bộ phận sinh dục, vùng quản lý của Can mang tính chất Thấp và Nhiệt.

Băng lậu: huyết ở âm đạo ra nhiều hoặc lai rai không dứt

Băng lậu có cùng gốc nhưng thể hiện chứng trạng có khác nhau, nếu băng lậu lâu ngày không cầm, thế bệnh nặng dần sinh ra băng.

Bế kinh: điều trị bằng y học cổ truyền

Phần nhiều là âm huyết bất túc, huyết hư do mất máu nhiều, đổ mồ hôi trộm, phòng lao, sinh đẻ nhiều hoặc Tỳ Vị hư yếu nên không sinh huyết hoặc trùng tích.

Thống kinh: điều trị bằng y học cổ truyền

Đau bụng kinh là sự ngăn trở vận hành khí và huyết. Vì kinh nguyệt là do huyết hóa ra, huyết lại tùy vào khí để vận hành, do đó khi khí huyết hòa thuận, sung túc thì không gây đau bụng khi hành kinh.

Kinh nguyệt ít: điều trị bằng y học cổ truyền

Tạng Thận khai khiếu ở tiền âm, hậu âm lại là chủ tể của cơ quan sinh dục, cho nên khi các chức năng của các tạng trên rối loạn đều có thể tác động đến chu kỳ kinh nguyệt của phụ nữ.

Kinh nguyệt nhiều: điều trị theo y học cổ truyền

Thận cũng ảnh hưởng rất lớn về nguyệt kinh. Thật vậy, Tâm chủ huyết, Tỳ thống huyết, Can tàng huyết. Mạch Can liên lạc với âm khí, quản lý phần bụng dưới.

Kinh nguyệt không định kỳ: điều trị theo y học cổ truyền

Các nguyên nhân trên làm cho khí huyết của mạch Xung, mạch Nhâm và Bào cung mất điều hòa, mà gây nên những rối loạn chu kỳ kinh nguyệt.

Kinh nguyệt đến sau kỳ: điều trị theo y học cổ truyền

Khí huyết của mạch Xung, mạch Nhâm bắt đầu đầy đủ thịnh vượng thì hành kinh đúng chu kỳ mỗi tháng. Đến trên dưới 49 tuổi thì khí huyết của mạch Xung, mạch Nhâm suy yếu dần.

Kinh nguyệt trước kỳ: nguyên tắc điều trị theo y học cổ truyền

Đối với người phụ nữ thì bào cung là khí quan riêng biệt, chuyên chủ việc kinh nguyệt và hệ bào, nơi phát nguồn của mạch Xung, mạch Nhâm.

Bệnh chứng tâm tiểu trường

Tâm huyết uất trệ là bệnh cảnh đặc biệt do 1 biểu hiện thực chứng trên nền tảng hư chứng. Đó là cơ thể có sẵn khí hư hoặc dương hư sinh ra đờm trọc, đờm trọc ngưng tụ làm ảnh hưởng đến sự vận hành chu lưu toàn thân của Huyết.

Viêm sinh dục nữ: điều trị bằng y học cổ truyền

Trong phạm vi bài này bao gồm tất cả các tên được phân loại theo màu sắc, tính chất, dịch tiết như Bạch đới, Hoàng đới, Bạch dâm, Bạch băng, Thanh đới, Bạch trọc, Xích đới, Hắc đới, Xích bạch đới, Ngũ sắc đới.

Bệnh học và điều trị ngoại cảm ôn bệnh

Khí cũng là dạng vật chất cơ bản để tạo thành và duy trì sự sống của con người. Nó tồn tại trong các tổ chức tạng phủ và thông qua các hoạt động cơ năng của tạng phủ để phản ảnh ra ngoài.

Đởm lạc kết thạch, cảm nhiễm (sỏi và viêm đường dẫn mật)

Sỏi đường mật cần được chẩn đoán phân biệt với u đầu tuỵ, viêm tuỵ mạn thể tắc mật, ung thư bóng Vater, viêm vi quản mật tiên phát và những trường hợp hoàng đản.

Y học cổ truyền động kinh (đông y)

Đặc điểm chủ yếu của bệnh là lên cơn đột ngột, ngắn và tái phát nhiều lần, có những rối loạn về ý thức, cảm giác và chức năng thần kinh thực vật, giữa 2 cơn hoạt động của cơ thể là bình thường.

Đường niệu bệnh, tiêu khát (đái tháo đường)

Phiền khát uống nhiều, uống không giảm khát, miệng khô lưỡi ráo, cấp táo hay giận, bức nhiệt tâm phiền, niệu phiền lượng nhiều hoặc đại tiện táo kết, mạch huyền sác hoặc hoạt sác.

Y học cổ truyền đau dây thần kinh tọa

Đau dây thần kinh tọa được định nghĩa là một hội chứng thần kinh có đặc điểm chủ yếu là đau dọc theo lộ trình của dây thần kinh tọa và các nhánh của nó, nguyên nhân thường do bệnh lý đĩa đệm ở phần thấp của cột sống.

Y học cổ truyền đại tràng kích thích (đông y)

Đau bụng với cảm giác quặn thắt và giảm sau khi đi xong, bệnh nhân thường táo bón hoặc xen kẽ với tiêu chảy và tiêu chảy nếu có thường xảy ra sau khi ăn phải một số thức ăn.

Y học cổ truyền suy nhược mãn tính

Do mắc bệnh lâu ngày, làm cơ thể suy yếu, Thận âm, Thận dương suy, Thận âm suy hư hỏa bốc lên, Thận dương suy chân dương nhiễu loạn ở trên.

Y học cổ truyền hen phế quản (đông y)

Có thể có triệu chứng báo hiệu hắt hơi, sổ mũi, ho khan, tức ngực, Chủ yếu khó thở thì thở ra, cơn nặng phải ngồi chống tay, há miệng thở, cơn có thể kịch phát hoặc liên tục.

Hư lao: suy nhược cơ thể

Tâm quí kiên vong, huyền vựng, sắc mặt gầy bệch, khí đoản gầy gò, ngủ hay mơ, dễ tỉnh giấc,ăn không ngon miệng, hoặc bụng đau tiện lỏng, lưỡi nhợt, rêu trắng, mạch tế nhược.

Y học cổ truyền liệt mặt nguyên phát (đông y)

Sau khi rời thân não, dây thần kinh mặt, có kèm theo dây phụ Wrisberg, động mạch và tùng tĩnh mạch, chạy xuyên qua xương đá trong một ống xương: vòi Fallope.

Ngải tư bệnh (HIV, AIDS)

Chính khí hư dễ dẫn đến ngoại tà, tà độc phục cảm và dẫn đến chính hư tà thực thì bệnh tình càng trở nên nghiêm trọng và dẫn đến tử vong.

Ngân tiết bệnh (bệnh vẩy nến)

Về điều trị, hiện nay còn rất nhiều khó khăn, chưa có phương pháp nào chữa khỏi bệnh vẩy nến nhưng có nhiều phương pháp làm sạch tổn thương vẩy nến bằng các thuốc tân dược.

Y học cổ truyền mỡ máu tăng cao

Do mỡ dạng hoà tan trong huyết tương hoặc kết hợp mỡ hòa tan với albumin để vận chuyển đi toàn thân gọi là chứng mỡ.

Y học cổ truyền nhiễm trùng tiết niệu (đông y)

E. Coli chiếm 80% trong các nhiễm trùng tiểu không do thủ thuật niệu khoa, không do bất thường giải phẫu học hệ niệu và không do sỏi.

Nhũ nham: ung thư vú

Tâm phiền táo trằn trọc, mặt mắt đỏ, đau vú dữ dội, chất lưỡi đỏ có nhiều ban đỏ ứ huyết, lưỡi thường không rêu, mạch huyền sác.

Y học cổ truyền nhược năng tuyến giáp (viêm tuyến giáp Hashimoto)

Nguyên nhân, cơ chế bệnh sinh của nó là tinh thần uất ức kéo dài, tình chí thất thường, can mất điều hoà dẫn đến can khí uất kết, khí trệ huyết ứ.

Niệu lạc kết thạch (sỏi niệu quản)

Bản chất bệnh tương đối phức tạp, thường có liên quan chặt chẽ giữa yếu tố bản tạng với nguyên sinh bệnh vùng tiết niệu.

Phân loại thuốc y học cổ truyền

Thuốc thanh nhiệt là nhóm thuốc có tác dụng thanh nhiệt giáng hoả, thanh nhiệt lương huyết và thanh nhiệt giải độc.

Phế nham (ung thư phế quản)

Phế nham thời kỳ sau: dùng các thuốc tây y không hiệu qủa; điều trị thuốc Trung y lại thấy không ít bệnh nhân tiến triển đột biến tốt, thời gian sống thêm tương đối dài.

Quá mẫn tính tử ban (viêm thành mạch dị ứng)

Đa phần là phát ban, có kèm theo sốt. Nếu như sau dùng thuốc mà dẫn đến quá mẫn thì thường có nốt ban đỏ thẫm to, phạm vi rộng.

Y học cổ truyền rối loạn hấp thu (đông y)

Tiêu phân mỡ 10 - 40 g/ngày, sinh thiết ruột non cho thấy dãn nở hệ bạch dịch và lacteat trong lớp lamina propia, các nhung mao có hình như dùi trống.

Rối loạn kinh nguyệt: sinh lý bệnh và cơ chế bệnh sinh theo y học cổ truyền

Rối loạn kinh nguyệt là những biểu hiện bất thường của kinh nguyệt về thời gian, tần số và lượng máu mất trong ngày hành kinh, cùng với những triệu chứng khác kèm theo.

Y học cổ truyền sốt bại liệt (đông y)

Người là nguồn bệnh duy nhất của virus bại liệt. Người bệnh không có biểu hiện lâm sàng, người bị thể nhẹ, thể không liệt là nguồn lây lan quan trọng nhất.

Y học cổ truyền tai biến mạch não

Về tạng phủ mắc bệnh, các học giả Đông y đều cho rằng sách Nội kinh nói Đại nộ tắc hình khí tuyệt mà huyết tràn lên trên, và “huyết khí cùng thượng nghịch.

Tâm giao thống (xơ vữa động mạch vành)

Ngực đầy tức, đau trước ngực tâm quí, đoản khí, sắc mặt nhợt nhạt, gầy gò, vô lực, sợ lạnh, chi lạnh, tự hãn, ngủ không yên, ăn kém, tiểu tiện trong dài, đại tiện lỏng nát, lưỡi bệu nhợt mềm.

Y học cổ truyền tăng huyết áp

Ở châu Âu và Bắc Mỹ tỷ lệ người lớn mắc bệnh từ 15-20%. Theo một công trình của Tcherdakoff thì tỷ lệ này là 10-20%. Ở Việt Nam tỷ lệ người lớn mắc bệnh tăng huyết áp là 6-12%.

Y học cổ truyền thấp tim tiến triển

Tức ngực tâm quí, suyễn khái khí súc, hông sườn chướng đau, thiện án; đàm đa sắc trắng, thậm chí có bọt sắc hồng.

Y học cổ truyền thiếu máu cơ tim

Bệnh cơ tim thiếu máu có thể xuất hiện với bệnh cảnh đau ngực (với rất nhiều mức độ khác nhau) hoặc không có biểu hiện lâm sàng.

Y học cổ truyền thiếu máu huyết tán miễn dịch

Nguyên nhân chủ yếu là tiên thiên bất túc lại phục cảm thấp nhiệt, ngoại tà hoặc do tỳ vị hư tổn thấp trọc nội sinh, uất mà hóa ứ.

Y học cổ truyền thoái hóa khớp xương

Thoái hóa khớp là bệnh của toàn bộ thành phần cấu tạo khớp như sụn khớp, xương dưới sụn, bao hoạt dịch, bao khớp, thường xảy ra ở các khớp chịu lực nhiều.

Thoát cốt thư: viêm tắc động mạch chi

Giải phẫu bệnh lý: thấy lòng động mạch hẹp, thành dày lên, soi thấy trắng cứng, lớp cơ và nội mạc dày lên, có máu cục dính hay máu cục đã xơ hóa dính chặt vào thành động mạch.

Thống phong (bệnh goutte)

Để cân bằng, hàng ngày acid uric được thải trừ ra ngoài, chủ yếu theo đường thận và một phần qua đường phân cùng với các đường khác 200 mg.

Tiết niệu lạc cảm nhiễm (viêm đường tiết nệu)

Pháp chữa: kiện tỳ bổ thận, chính tả song giải vừa phù chính vừa khu tà, phù chính sẽ có tác dụng khu tà, khư tà sẽ nâng cao khả năng phù chính, công bổ kiêm dùng.

Tiết niệu kết thạch (sỏi hệ thống tiết niệu)

Xét nghiệm nước tiểu có vi khuẩn niệu, tế bào mủ; định lượng can - xi niệu, systin niệu, axit uric niệu và tồn cặn oxalat, phosphat... Nếu có protein niệu là có viêm thận - bể thận.

Tim mạch và phong thấp nhiệt tý (thấp tim)

Viêm tim có thể gây tử vong, nhưng thường là để lại các di chứng ở van tim mà chủ yếu là van 2 lá và/hoặc van động mạch chủ.

Y học cổ truyền ung thư cổ tử cung (cổ tử cung nham)

Điều trị bệnh vừa phối hợp thuốc uống trong, vừa phối hợp dùng ngoài, nâng cao chức năng miễn dịch của cơ thể, phù chính, bồi bản, tiêu lưu kháng nham.

Vị nham: ung thư dạ dày

Bản chất bệnh thuộc về bản hư tiêu thực, phương pháp trị liệu thường phải kết hợp chặt chẽ giữa phù chính với trừ tà, nhằm kéo dài đời sống.

Y học cổ truyền viêm đại tràng mạn

Gần đây, khi xét nghiệm huyết thanh của một số bệnh nhân, người ta thấy có kháng thể kháng đại tràng nên người ta cho rằng bệnh có liên quan đến phản ứng tự thân miễn dịch.

Y học cổ truyền viêm gan mạn tính hoạt động

Viêm gan cấp tính điều trị không triệt để hoặc không được điều trị, bệnh tà lưu lại ở cơ thể, thấp nhiệt tích tụ ở can tỳ hoặc trung tiêu, khí cơ uất trệ, tạng phủ hư tổn, khí - huyết bất túc nặng hơn.

Y học cổ truyền viêm gan mạn (đông y)

Do ăn uống không điều độ, lao lực quá mức, kết hợp với uống rượu khiến cho công năng tiêu hóa của Tỳ Vị bị rối loạn sinh ra thấp.

Y học cổ truyền viêm khớp dạng thấp

Viêm khớp dạng thấp là một bệnh mạn tính được coi là một bệnh tự miễn quan trọng thứ hai trong nhóm các loại bệnh tự miễn (sau bệnh Lupus đỏ hệ thống) và là bệnh quan trọng nhất trong nhóm bệnh khớp do Thấp.

Viêm khớp phong thấp tính (viêm khớp dạng thấp tiến triển)

Bản chất bệnh là phản ứng tự kháng nguyên - kháng thể, yếu tố thấp là một IgM; yếu tố thấp chiếm đa số ổ 80% các trường hợp, còn kháng thể kháng nhân chiếm 20%.

Y học cổ truyền viêm loét dạ dày tá tràng

Loét dạ dày tá tràng là một bệnh khá phổ biến, với chừng 5 - 10% dân số có viêm loét dạ dày tá tràng trong suốt cuộc đời mình và nam giới hay gặp gấp 4 lần nữ giới .

Y học cổ truyền viêm não tủy cấp (hội chứng não cấp)

Tà phạm vệ khí (thể não)Phát sốt, sợ rét hoặc không, đau đầu, miệng khát, phiền táo, cổ cứng, co giật, đầu và rìa lưỡi đỏ, rêu lưỡi trắng mỏng hoặc vàng mỏng; mạch phù sác.

Y học cổ truyền viêm màng não do não mô cầu

Khả năng kháng thuốc của màng não cầu rất mạnh, ngoài khả năng kháng lại hầu hết các thuốc kháng sinh thông thường.

Y học cổ truyền viêm phế quản (đông y)

Có thể gặp viêm phế quản cấp ở mọi lứa tuổi, nhưng chủ yếu là ở trẻ em và người cao tuổi. Thường gặp viêm phế quản cấp khi trời lạnh hoặc khi thay đổi thời tiết đột ngột.

Y học cổ truyền viêm teo niêm mạc dạ dày mạn tính

Viêm teo niêm mạc dạ dày mạn tính là bệnh danh của y học hiện đại. Y học cổ truyền thường mô tả chứng bệnh này trong các phạm trù.

Y học cổ truyền viêm thận tiểu cầu thận cấp tính

Viêm thận cấp tính không phải do các nguyên nhân viêm nhiễm trực tiếp kể trên gây nên, mà là sau viêm nhiễm do phản ứng miễn dịch phức hợp giữa kháng nguyên.

Y học cổ truyền viêm tiểu cầu thận mạn tính

Y học cổ truyền mô tả bệnh viêm cầu thận mạn tính trong chứng: thủy thũng, niệu huyết, yêu thống; thời kỳ sau thường là phạm trù hư lao.

Y học cổ truyền xơ gan (đông y)

Hình ảnh lâm sàng của xơ gan xuất phát từ những thay đổi hình thái học sẽ phản ảnh mức độ trầm trọng của tổn thương hơn là nguyên nhân của các bệnh đưa tới xơ gan.

Y học cổ truyền xơ vữa động mạch

Trong một thời gian dài, tiến triển của xơ vữa động mạch rất yên lặng, không triệu chứng và đơn thuần chỉ là những thay đổi về giải phẫu.

Y học cổ truyền với miễn dịch và khả năng kháng khuẩn

Phản ứng miễn dịch bao gồm ; choáng phản vệ loại bỏ protein lạ, mày đay nổi mẩn... cố định các dị nguyên ở vùng viêm không cho lan rộng ra toàn thân.

Y học cổ truyền huyết áp thấp (đông y)

Chứng huyết áp thấp do bất kỳ nguyên nhân nào, theo y học cổ truyền đều thuộc chứng Hư, Nhẹ thì do Tâm dương bất túc, Tỳ khí suy nhược, nặng thì thuộc thể Tâm.

Y học cổ truyền chứng bất lực (đông y)

Ngoài vai trò của tủy sống đáp ứng lại kích thích cường dương bằng sờ mó còn có vai trò quan trọng của não bộ trong việc điều hòa các kích thích thông qua phản xạ tủy.

Chữa chứng nấc cụt

Kích thích mũi họng bằng kéo lưỡi, nâng lưỡi gà bằng thìa, dùng ống thông kích thích vùng mũi họng và ăn một thìa nhỏ đường kính khô hoặc một mẫu chanh lạnh.

Chi khí quản háo suyễn (hen phế quản)

Hen phế quản dị ứng (90% ở tuổi < 30, 50% tuổi > 40). Do hít phải nấm, bụi nhà: ở Việt Nam nguyên nhân do bụi chiếm tới 60% trong số các nguyên nhân.

Can nham (ung thư gan nguyên phát)

Y học cổ truyền cho rằng, bản chất can nham là đặc điểm bản hư và tiêu thực. Điều trị chủ yếu lấy “Công bổ kiêm thi” hoặc công tà là chủ hoặc phù chính là chủ.

Biện chứng luận trị viêm tắc tĩnh mạch

Giai đoạn đầu cấp tính, bệnh nhân thấysợ lạnh, phát sốt, miệng khát muốn uống, chi sưng nề đau nhức rõ, khi đi lại thấy đau kịch liệt, đại tiện táo, tiểu tiện ngắn đỏ.

Bì phu nham (ung thư da)

Bì phu nham phát sinh và phát triển chủ yếu là do hỏa độc ngoại xâm tỳ trệ mất kiện vận, thấp trọc nội sinh dẫn đến khí trệ hỏa uất

Viêm sinh dục nữ: bệnh học y học cổ truyền, đông y

Đặc điểm lâm sàng khởi đầu bằng tình trạng viêm niêm mạc cơ quan sinh dục nữ, gây viêm tại chỗ sau đó lan theo chiều dài bộ phận sinh dục.

Y học cổ truyền bệnh tiểu đường (đông y)

Tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường rất khác nhau bởi nó phụ thuộc vào các yếu tố: địa lý, chủng tộc, lứa tuổi, mức sống, thói quen ăn uống sinh hoạt và tiêu chuẩn chẩn đoán.

Y học cổ truyền viêm đa dây thần kinh (đông y)

Phần lớn các trường hợp là tổn thương sợi trục dẫn đến bệnh cảnh rối loạn cảm giác, hoặc rối loạn cảm giác vận động, rất hiếm khi chỉ biểu hiện rối loạn vận động.

Y học cổ truyền tăng huyết áp nguyên phát (đông y)

Tăng huyết áp ác tính chiếm 2 - 5% các trường hợp tăng huyết áp. Tất cả các loại tăng huyết áp do nguyên nhân khác nhau đều có thể chuyển thành tăng huyết áp ác tính.

Y học cổ truyền bại não (đông y)

Mặc dù bất thường về vận động là dấu hiệu nổi bật nhất, nhưng rất thường gặp kèm theo những sa sút về trí thông minh, về phát triển tình cảm, ngôn ngữ và nhận thức.

Bệnh học tỳ vị

Tất cả vị khí tinh ba của ngũ tạng đều từ đó mà có, Thiên Linh Lan bí điển luận viết Tỳ Vị giã, thương lẫm chi quan, ngũ vị xuất yên..

Bệnh học thận bàng quang

Con người mới sinh ra đầu tiên là nhờ tinh khí tiên thiên mà sống và phát triển. Do đó Thận chủ tiên thiên.

Chức năng sinh lý tạng tâm (tâm bào, phủ tiểu trường, phủ tam tiêu)

Tâm thuộc Thiếu Âm, thuộc hành Hỏa, Tâm đứng đầu 12 khí quan nên gọi là Thiếu Âm quân chủ, Tâm có Tâm âm là Tâm huyết, Tâm dương là Tâm khí, Tâm hỏa.

Bệnh học phế đại trường

Chức năng của Đại trường là tống chất cặn bã ra ngoài. Linh lan bí điển luận/Tố vấn viết: “Đại trường giả tiền đạo chi quan, biến hóa xuất yên”.

Bệnh học ngoại cảm thương hàn

Thái dương kinh đi ở lưng, song song với Đốc mạch. Đốc mạch là tổng các kinh dương, là bể của dương mạch, tương thông với Thái dương.

Đại cương ngoại cảm ôn bệnh

Bệnh ngoại cảm ôn bệnh diễn tiến có quy luật và đi từ ngoài vào trong, đi từ nhẹ đến nặng, Theo Diệp Thiên Sỹ bệnh sẽ diễn biến từ Vệ phận đến Khí phận, Dinh phận và cuối cùng là Huyết phận.

Bệnh học ngoại cảm lục dâm: nhiệt kết bàng quang (thấp nhiệt bàng quang)

Bài thứ nhất có xuất xứ từ Chứng trị chuẩn thằng, dùng tả Can hỏa và tư âm huyết. Bài thứ 2 xuất xứ từ Y tông kim giám, dùng trị mục nhọt vùng eo lưng.

Cách kê đơn thuốc đông y (y học cổ truyền)

Ngoài 10 -11 vị thuốc dùng để nhuận tiểu, nhuận gan, nhuận tràng, nhuận huyết, giải độc cơ thể, kích thích tiêu hóa, khai khiếu, việc sử dụng toa căn bản còn gia thêm Quế chi, Tía tô, Hành, Kinh giới, Bạch chỉ.

Bệnh học ngoại cảm

Bệnh ngoại cảm bao gồm tất cả các bệnh có nguyên nhân từ môi trường khí hậu tự nhiên bên ngoài; do khí hậu, thời tiết của môi trường bên ngoài trở nên thái quá.